Орталық Азия елдері ішінде ең көп Өзбекстанда журналистер тұтқындалады

Әдетте Қазақстанда сөз бостандығын басқаша шектейді

Орталық Азиядағы журналистер дәстүрлі түрде өз үкіметтері тарапынан қысым көреді. Билік қолжетімді барлық құралдарды қолданады — шабуыл жасау, интернетті өшіру және тұтқындау. Соңғысы Өзбекстанда танымал құрал екені дәлелденді, мұнда билік тәуелсіз журналистикаға төзбейді, деп хабарлайды Turkistan Today.

Соңғы 10 жылда, яғни 2012 жылдан бері Өзбекстан билігі мемлекетке қарсы қылмыс жасады деген айыппен 33 журналисті соттаған. Бұл сан Орталық Азия бойынша абсолютті рекорд болып қала береді, деп хабарлайды Журналистерді қорғау комитеті (Committee to Protect Journalists, CPJ).

Соңғы атышулы іс осы жылдың қаңтар айының соңында болды. Өзбекстан соты журналист Дәулетмұрат Тәжімұратовты 16 жылға бас бостандығынан айырды. Ол, прокуратураның мәліметінше, шілде айында Қарақалпақстан автономиялық республикасында жаппай тәртіпсіздіктер тудырған.

Ал Қазақстан мен Қырғызстанда он жыл ішінде сегіз журналист түрмеге жабылды. Екі елде журналистерге қатаң үкім түрінде тікелей қысым көрсетіле қоймайды. Мәселен, былтыр екі елде бірде-бір журналист сотталған жоқ.

Осыған қарамастан, журналистерді қорқыту жаңа деңгейге көтерілді. Қазақстанда «Әділ сөз» сөз бостандығы қоры 2022 жылы қазақстандық журналистерге қарсы 32 шабуылды тіркеді, бұл бір жыл бұрынғыдан төрт есе көп, деп Vlast.kz хабарлайды.

Биыл жыл басынан бері журналистер мен БАҚ көліктердің өртенгенін, журналистердің пәтерлеріне шабуыл жасалғанын және кеңселеріндегі вандализм туралы да хабарлаған. Ақпан айының басында Ulysmedia.kz редакциясына шикі ет кесектері мен бас редактордың балаларының суреті салынған қорап жіберілген. Журналистерге қысым көрсеткен бірнеше жағдайдың бұл соңғысы болды.

ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев бұған дейін құқық қорғау органдарына қылмыскерлерді жан-жақты тексеруді тапсырған болатын. Полицейлер екі оқиғаға қатысты бес күдіктіні ұстады. Осыған қарамастан, қылмыскерлердің кім екені әлі анықталған жоқ.

2022 жылы Қазақстан, бұрын жазғанымыздай, «Шекарасыз тілшілер» ұйымының жыл сайынғы рейтингінде 180 елдің арасынан 122-орынға ғана ие болды.

Қырғызстанға келсек, 2020 жылға дейін бұл елде жыл сайын бір журналист сотталып келген. Елдің өзі Орталық Азиядағы авторитарлық тенденциядан әлдеқашан бас тартып, демократия аралы болып саналды.

Алайда билікке Садыр Жапаров келуімен Қырғызстан еркін ел ретінде бұрынғы беделінен айырыла бастады. 2023 жылы CPJ және тағы алты халықаралық ұйым журналистерге қысым көрсетуге байланысты президентке жүгінді.

«Азаттық Медиа» сайттарының бұғатталуы, тергеуші-журналист Болот Теміровтың елден шығарылуы, Next TV директоры Таалайбек Дүйшенбиевтің үкімі және Kaktus.media-ға қатысты қылмыстық іс халықаралық қауымдастықты алаңдатты.

Керісінше, Тәжікстан журналистерді түрмеге отырғызудан ұзақ уақыт бойы аулақ болған. Билік соңғы 10 жылда алғаш рет 2020 жылы бір журналист сотталды, ал былтыр тағы алты журналистке үкім шығарды. 2022 жылы Таулы Бадахшан аймағында үкіметтің қатыгездікпен басып-жаншуынан кейін тұтқындалған бұл тұтқындар соттарда емес, уақытша ұстау изоляторларында жабық есіктерде қаралды және азаптаған деген айыппен ұзақ мерзімге бас бостандығынан айырылды.

Түрікменстанда он жыл ішінде алты журналист сотталды.