Жалақы өсуде: кедейлік те қысып барады

Қысқаша айтқанда жалақының көбейгенін инфляция «жеп қойды»

Қазақстандықтардың жалақысы биыл қаңтар–наурыз айларында былтырғы бірінші тоқсанымен салыстырғанда ақшалай түрде 19,3% өсті. Бұл, әрине, ЕАЭО-ның басқа елдерімен салыстырғанда рекордтық көрсеткіш емес, дегенмен, номиналды өсім айтарлықтай жоғары көрінеді. Жалақы тек Армения мен Қырғызстанда өсті: тиісінше 22,9% және 42,5%, деп хабарлайды Turkistan Today.

Өкінішке қарай, бұл өсімді қазақстандықтардың бақуатты өмірінің факторы деп атауға болмайды, өйткені инфляция оны толығымен «жеп қойды». Нәтижесінде Қазақстандағы жалақының сатып алу қабілеті өскен жоқ, тіпті 0,6% төмендеді. Қазақстан осы кезеңдегі нақты жалақы индексі 100 пайыздық белгіден төмен болған Еуразиялық экономикалық одақтағы жалғыз ел болды. ЕАЭО-ға мүше басқа елдерде нақты жалақы өсті. Сатып алу қабілетінің өсімі Беларусь пен Ресейде 1,7% және 1,9% болды. Айтарлықтай өсім Армения мен Қырғызстанда көрсетілген: нақты мәнде тиісінше 14,6% және 24,2% көбейген.

Сонымен қатар, ең үлкен өсімге қарамастан, Қырғызстан азаматтарының жалақысы ЕАЭО елдеріндегі ең аз жалақы болып қалып отыр. Биыл қаңтар–наурыз айларында Қырғыз Республикасы резиденттерінің орташа айлық атаулы жалақысы небәрі 354 АҚШ долларын құрады. Қазақстанда, ЕЭК салыстырмалы деректеріне қарағанда, қаңтар–наурызда екі есе көп: 749 АҚШ доллары. Номиналды табыстың долларлық баламасы бойынша Қазақстан одақта Ресейден (918 доллар) кейінгі екінші орында.

ҚР-дағы әртүрлі салалардағы жалақының өсуін қарастыратын болсақ, 19 қызмет түрінің 9-да биыл қаңтар–наурыз айларында нақты жалақы индекстері 100%-дан төмен болғанын атап өтуге болады. Бұл тек денсаулық сақтау (97,3%), білім беру (93%) және коммуналдық қызмет (98%-99%) секілді бюджеттік салалар емес, сонымен қатар сараптамалық (93,8%), сондай-ақ қаржылық және сақтандыру (96,3%).

Жалақының нақты өсуі байқалған жалғыз сала құрылыс. Статистикалық есептерге сүйенсек, құрылыс саласы жұмысшыларының жалақысының сатып алу қабілеті бірінші тоқсанда бір жылда 12,1% өсті. Ақпарат және байланыс (8,6%), HoReCa (7,7%) және әкімшілік қызмет (7,3%) те өсім көрсетті.

Ал енді қазақстандықтар мен ЕАЭО-дағы көршілес елдер резиденттерінің нақты жалақысының салалық индекстерін салыстырып көрейік. 19 саланың ішінде Қазақстан 10 санат бойынша ең төменде. Бұл ең нашар көрсеткіш.

Жоғарыда жазғанымыздай, нақты жалақы индексі тұтыну бағасының өсуіне тікелей байланысты. Былтыр мамырдан бергі уақыт аралығында Қазақстанда инфляцияның ең жоғары деңгейі 2023 жылғы қаңтар–наурызда (120% -121%) байқалды. Диаграмма бағаның өсуі жалақының номиналды өсуіне қалай сәйкес келетінін көрсетеді.

Нәтижесінде биыл сәуір айында қазақстандықтардың жалақысының сатып алу қабілеті бір жылда 1,6%, мамырда 4% төмендеді.

Қазақстандағы бағаға қатысты жағдай жалпы алғанда екіұшты. Барлық дерлік негізгі тауар топтары үшін ҚР-дағы инфляция одақ бойынша ең жоғары. Қазақстандағы қымбатшылық Қырғызстанды да, бұрын-соңды көрмеген санкцияға ұшыраған Ресейді де басып озды. Қазақстанда биыл қаңтар–наурыз айларында азық-түлік тауарлары 24,2% қымбаттаса, Ресейде небәрі 8,6% қымбаттаған. Жалпы, ЕАЭО бойынша бағаның өсуі 10,6% шегінде ғана болды. Сондай-ақ, киім бағасының өсуін салыстыруға болады: одақ бойынша орташа көрсеткіш 7,2%, ал Қазақстанда 17,2% болды.

Неліктен бұлай болып жатыр? Одақтағы көрші елдермен салыстырғанда Қазақстанда инфляцияның мұндай ерекше жоғары болуының бір себебі елдің бас банкінің ақша-несие саясатында жатыр. ЕЭК статистикасына сүйенсек, 2022 жылдың төртінші тоқсанынан бастап ҚР Ұлттық банкі ЕАЭО-дағы ең жоғары базалық мөлшерлемені ұстап тұр: 16,75%. Бұл экономиканың барлық саласына әсер ететін Қазақстандағы несиелер ең қымбат екенін білдіреді.

Біздің еліміз осындай күмәнді саясатты үш тоқсан қатарынан ұстап отыр. Біз реттеушінің әрекеті шарықтап тұрған инфляцияға қалай әсер ететіні туралы, сондай-ақ ҚР Ұлттық банкінің 2022 жылдың соңындағы инфляциялық мақсатты көрсеткіші іс жүзінде орындалмағаны туралы жазған болатынбыз. Инфляцияны 16%-18% шегінде ұстап тұру жоспарланған болатын, бірақ іс жүзінде көрсеткіштер 20%-дан асты. Сарапшылар биылғы жылы инфляцияны 7,5-9,5% деңгейінде ұстау жоспары да орындалмай қалады деп алаңдаушылық білдіреді.