Түркістан облысындағы гендерлік саясат: дәстүр мен заманауи үрдістердің үйлесімі

Гендерлік саясаттың жалпы ұлттық негіздері

Қазақстандағы гендерлік саясаттың басты мақсаты – әйелдер мен ерлердің барлық салада тең мүмкіндіктерін қамтамасыз ету. Бұл бағыттағы құқықтық негіздер мыналарға сүйенеді:

ҚР Конституциясы (ер мен әйелдің теңдігі туралы баптар);

«Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік гендерлік саясат тұжырымдамасы»;

БҰҰ-ның әйелдер құқығына қатысты халықаралық келісімдері.

Мемлекет осы құжаттарға сүйене отырып, аймақтарда гендерлік теңдікті ілгерілетуге бағытталған бағдарламаларды жүзеге асырады.

Түркістан өңіріндегі дәстүрлі гендерлік рөлдер

Түркістан – қазақ халқының рухани орталығы, ұлттық дәстүрлердің сақталған өңірі. Мұнда ғасырлар бойы қалыптасқан гендерлік рөлдер мынадай сипатқа ие:

Әйел бейнесі. Ана, шаңырақтың ұйытқысы, отбасы берекесінің иесі.

Ер бейнесі. Отбасының қорғаушысы, асыраушысы, жауапкершіліктің басты иесі.

Қоғамдағы рөл. Әйелдер көбіне тұрмыс пен бала тәрбиесіне араласса, ерлер шаруашылық, саясат пен қоғамдық істерде белсенді болған.

Бұл дәстүрлі үлгі әлі де ауылдық жерлерде сақталғанымен, соңғы онжылдықта аймақтағы әлеуметтік өзгерістер әйелдердің қоғамдағы орнын кеңейтті.

Әйелдердің әлеуметтік және экономикалық белсенділігі

Соңғы жылдары Түркістан облысында әйелдердің еңбек нарығындағы үлесі артып келеді.

Білім беру саласы. Мұғалімдердің басым бөлігі – әйелдер.

Денсаулық сақтау. Дәрігерлер мен мейірбикелер арасында әйелдер саны өте көп.

Кәсіпкерлік. Түркістандағы шағын және орта бизнестің шамамен 40%-ын әйелдер басқарады. Олар тігін, тамақ өнеркәсібі, қызмет көрсету саласында белсенді.

Саясаттағы үлесі. Мәслихат депутаттарының, әкімдік қызметкерлерінің арасында да әйелдер саны артып келеді, бірақ әлі де толық теңдікке жеткен жоқ.

 Діни және мәдени факторлардың ықпалы

Түркістан облысы – ислам құндылықтары берік сақталған өңір. Дін әйелдерге ерекше құрметпен қарауды насихаттайды, бірақ кей жағдайда дәстүрлі көзқарастар олардың қоғамдық белсенділігін шектей алады.

Позитивті жағы: әйелді ана ретінде ардақтау, отбасындағы мәртебесін көтеру.

Шектеуші жағы: кейбір ауылдарда әйелдің тек тұрмыспен шектелуі.

Қазіргі таңда бұл мәселе біртіндеп өзгеруде, жастар арасында гендерлік теңдік идеялары көбірек таралуда.

Гендерлік саясаттағы негізгі мәселелер

Ауыл мен қала айырмашылығы. Қалада әйелдердің еңбек пен саясатқа араласуы кең болса, ауылдық жерлерде дәстүрлі көзқарас әлі де басым.

Көшбасшылық тапшылығы. Әйелдер кәсіпкерлікте белсенді болғанымен, шешім қабылдайтын жоғары деңгейдегі лауазымдарда аз.

Әлеуметтік теңсіздік. Кей отбасыларда қыз балалардың білім алуына көңіл аз бөлінеді.

Зорлық-зомбылық мәселесі. Отбасындағы тұрмыстық зорлық – гендерлік саясаттағы ең өзекті проблемалардың бірі.

Мемлекеттік және қоғамдық бастамалар

Түркістан облысында гендерлік саясатты қолдауға бағытталған бірнеше бағдарлама бар:

«Әйелдер кәсіпкерлігін қолдау» бағдарламалары – гранттар, оқыту курстары.

Әлеуметтік жобалар – тұрмыстық зорлықтың алдын алу орталықтары, әйелдер кеңестері.

ЖОО-ларда гендерлік клубтар – қыздардың білім мен мансапқа ұмтылысын қолдайды.

Үкіметтік емес ұйымдар – гендерлік құқық қорғау бағытында белсенді жұмыс атқарады.

Жастардың гендерлік көзқарасы

Сауалнамаларға сүйенсек, Түркістан облысындағы жастардың басым бөлігі ер мен әйелдің теңдігін қолдайды. Әсіресе:

Жоғары білім алған жастар арасында гендерлік теңдікке қолдау айқын;

Қыз балалардың мансапқа ұмтылысы артып келеді;

Жастар арасында «отбасында тең құқықтылық» қағидасы жиі айтылады.

Түркістан облысындағы гендерлік саясат дәстүрлі мәдениет пен заманауи талаптардың тоғысында дамып отыр. Бір жағынан, әйелдер мен ерлердің ұлттық дәстүрге негізделген рөлі әлі де күшті сақталған. Екінші жағынан, білім, экономика, саясат саласында әйелдердің белсенділігі артып келеді.

Гендерлік саясаттың болашағы – дәстүрді сақтай отырып, әйелдер мен ерлерге тең мүмкіндік беру. Бұл – қоғамның тұрақтылығы мен өркениеттік дамуының кепілі. Түркістан облысының тәжірибесі Қазақстандағы гендерлік саясаттың аймақтық ерекшелігін айқын көрсететін үлгі бола алады.