Қазақстандағы бай мен кедейдің ас мәзірінде қаншалықты айырмашылық бар?

Ауқатты қазақстандықтар халықтың аз қамтылған топтарындағы азаматтарға қарағанда үш есе дерлік көп тамақ жейді. ҚР СЖРА Ұлттық статистика бюросының 2022 жылғы қазан–желтоқсандағы іріктемелік зерттеулерінің нәтижелері бойынша, ең кедей азаматтардың 10% тобына шаққандағы жалпы тұтыну тоқсанына 129 кг азық-түлікті құраса, ең бай қазақстандықтардың 10% тобында көрсеткіш 377 кг-дан асады. Қазақстан бойынша орташа есеппен тоқсанына бір адамға 221,5 кг, деп хабарлайды Turkistan Today.

Айырмашылық азық-түлік себетінің жалпы көлемінде ғана емес, оның құрылымында да байқалады. ҚР ҰСБ мамандарының бағалауынша, халықтың кедей санатымен салыстырғанда ауқатты қазақстандықтар балық пен теңіз өнімдерін 4,3 есе, етті 3,8 есе, жемістерді 4 есе көп тұтынады. Бұл ет мысалында анық байқалады. Ауқатты үй шаруашылықтары тоқсанына бір адамға 37,7 кг ет пен шұжық тұтынса (айына 12,5 кг немесе тәулігіне 400 г), ал кедей үй шаруашылықтары бар болғаны 9,8 кг (айына 3,2 кг немесе тәулігіне 100 г) тұтынады.

Басқа азық-түлік топтарында да айырмашылықтар бар, олар сондай-ақ байлар мен кедейлердің мәзірін өте әртүрлі етеді. Бай отбасылар сүт өнімдерін, көкөністерді, тәттілерді 3 есе, картопты, жарма мен нанды 1,7 есе көп тұтынады.

Бір қызығы, ауылдардағы ауқатты қазақстандықтар ауқатты қала тұрғындарына қарағанда көбірек тамақтанады. Бұл аз қамтылғандарға да қатысты: азық-түлікке келсек, қаладағы кедейден гөрі ауылдағы кедей болу оңай, өйткені ауылда жеке қосалқы шаруашылық ұстауға болады.

Өткен жылдың төртінші тоқсанындағы азық-түлікті тұтыну көлемін 2021 жылдың сәйкес кезеңімен салыстыратын болсақ, 2022 жылы аз қамтылған қазақстандықтар азық-түліктен үнемдеген екен. Халықтың осы тобында 2022 жылға сүт өнімдерін тұтыну көлемі 16%, ет — 8,1%, көкөніс — 8,9%, тәттілер — 6,7% төмендеді.

Ең ауқатты қазақстандықтардың ас мәзіріндегі өнімдердің құрамы да өзгерді. Олар сүт өнімдерін тұтынуды 16%, балықты — 14,4%, етті — 6%, жарма мен нанды — 10,9% азайтты.

Ауқатты қазақстандықтар азық-түліктен неге үнемдеді? Бұл сұраққа жауап беру үшін, жалпы, статистика мамандары халықтың 10%-на кімдерді жатқызатынын түсіну керек.

ҰСБ қолданатын әдістеме бойынша, он децильдік топқа бөлу дәл азаматтардың санына сәйкес жүреді. 19,7 млн халқы бар әр топта 1,9 млн адам бар. Ең бай децильдік топтың табысы олар тапқан барлық ақшаның жалпы сомасының орташа арифметикалық мәні ретінде есептеледі (атаулы жалақы принципі бойынша). Бұл ретте санатқа табысы 142,2 мыңнан 1,6 млн теңгеге дейінгі адамдар кіреді. Нәтижесінде төртінші тоқсандағы ең ауқаттылардың 10% тобындағы халықтың орташа табысы бір адамға 201,6 мың теңгені құрады. Бұл сан интервалдың төменгі шекарасына жақын, бірақ ол максималды кірістен өте алыс.

Халықтың ең бай тобының ішіндегі табыс теңсіздігі олардың өнімге жұмсайтын үлесін анықтау кезінде де айқын көрінеді. Осылайша, ауқатты адамдардың үштен біріне жуығы тұтыну шығындарының 60%-дан астамын азық-түлікке жұмсайды (республикадағы орташа көрсеткіш 55,8%). Ауқаттылардың тағы 21,3%-ы шығындарының 50%-дан 60%-ға дейінгісін азық-түлікке жұмсайды. Тұтыну шығындарының 20%-ға дейінін азық-түлікке жұмсайтындар бұл топта аз — бар болғаны 4,5%. Бәлкім, дәл осы ауқатты қазақстандықтардың ең аз бөлігі бай деп санауға болады, ал қалғандарының барлығы негізінен орта тап.

Табысы төмен санаттағы жағдай осы үй шаруашылықтарының экономикалық жағдайына сәйкес келеді. Топтың барлық өкілдерінің жартысына жуығы (43%) тұтынуға бөлінген ақшаның 60%-дан астамын азық-түлікке жұмсайды. Тағы төрттен бірі азық-түлікке барлық тұтынушылық шығындардың 50-60%-ын жұмсайды.