Түркістан облысындағы қоғамдағы әйел рөлі: өркендеу мен өрлеудің жаңа дәуірі

Бұл үрдіс — мемлекеттің әйелдерге деген қолдауының, жергілікті биліктің бастамаларының және ең бастысы, өңір әйелдерінің өз күшіне, қабілетіне деген сенімінің нәтижесі. Түркістан облысында әйел бейнесі — тек ана мен үй иесі ғана емес, ол — кәсіп ашып, адамдарды жұмыспен қамтып отырған басшы, инновация енгізіп отырған ұстаз, әлеуметтік жобаларды жүзеге асырып жүрген белсенді тұлға.

Әйелдердің экономикалық белсенділігі мен кәсіпкерліктегі жетістіктері

Түркістан облысы әйел кәсіпкерлер саны жағынан республика бойынша алдыңғы қатарда. 2025 жылғы деректерге сүйенсек, өңірде шағын және орта кәсіпкерліктің 32%-ын әйелдер басқарады. Бұл — бірнеше мың әйелдің жеке ісін жүргізіп, жаңа жұмыс орындарын ашып, өңір экономикасының дамуына нақты үлес қосып отырғанының айғағы.

Облыстың көптеген ауданында әйелдер киім тігу, кондитерлік өнімдер шығару, ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу, сұлулық индустриясы және туризм саласында табысты бизнес жүргізіп отыр. Мысалы, Келес ауданында ашылған «Ісмер ана» орталығы әйелдердің тігін ісі, қолөнер және тағам өндіру бағытында кәсіби дағдылар алуына мүмкіндік береді. Бұл жоба тек табыс табуға ғана емес, әйелдердің өз қабілетіне сенімін арттыруға, қоғамға белсенді араласуына жол ашты.

Сонымен қатар Түркістан қаласы мен Сайрам, Ордабасы, Төлеби аудандарында ашылған «Кәсіпкер ана» клубтары әйелдерге бизнес-жоспар жасауды, маркетинг пен қаржылық сауаттылықты үйретуде. 2024 жылы осы бағдарламалар аясында 1 200-ден астам әйел өз ісін ашуға грант алып, түрлі бағыттағы жобаларын сәтті бастаған.

Өңірде әйелдер бастамашы болған ауыл шаруашылығы кооперативтері де дамып келеді. Мысалы, Сауран ауданындағы «Береке Агро» кооперативін басқаратын Бибісара Сейітова бірнеше жыл ішінде жүздеген ауыл тұрғынын жұмыспен қамтып, өнімдерін шетелге экспорттай бастаған. Мұндай мысалдар Түркістан облысында әйелдердің экономикалық белсенділігі күннен-күнге артып келе жатқанын көрсетеді.

Әлеуметтік жобалар мен әйелдерді қолдау бастамалары

Түркістан облысында әйелдерді әлеуметтік тұрғыдан қолдауға арналған бағдарламалар да жүйелі түрде іске асып келеді. 2023 жылдан бастап өңірде «Әйел бақыты» аймақтық бағдарламасы енгізілді. Бұл бастама әйелдердің еңбек нарығына қайта оралуына, кәсіп бастауына және отбасы құндылықтарын нығайтуға бағытталған. Бағдарлама аясында жыл сайын жүздеген әйел тегін оқу курстарынан өтіп, сертификат алады.

Сондай-ақ өңірде тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу және қиын жағдайға түскен әйелдерді қорғауға арналған «Жан жылуы» әлеуметтік орталығы жұмыс істейді. Бұл орталық тек көмек көрсетіп қана қоймай, әйелдерге жаңа өмір бастауға психологиялық және құқықтық қолдау көрсетеді. 2024 жылы орталықтың көмегімен 180-ге жуық әйел жұмысқа орналасып, өз өмірін жаңадан қалыптастырған.

Түркістан облыстық әкімдігі мен Іскер әйелдер қауымдастығының бірлескен жобасы — «Мейірімді жүрек» платформасы да әйелдердің қайырымдылық, волонтерлік және мәдени жобаларға қатысуын арттырды. Өңірдің ауыл-аймақтарында әйелдер жетекшілік ететін ерікті топтар көпбалалы аналарға, мүмкіндігі шектеулі балалар бар отбасыларға тұрақты көмек көрсетіп келеді.

Білім беру мен ғылым саласындағы әйелдер

Түркістан облысында білім беру саласында еңбек ететіндердің 70%-дан астамы — әйелдер. Олар тек мұғалім емес, сонымен қатар білім беру мекемелерін басқаратын, оқу бағдарламаларын жасайтын, педагогикалық инновацияларды енгізіп жүрген тұлғалар.

Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінде әйел ғалымдардың үлесі жыл сайын өсіп келеді. Университет ректорының орынбасарлары, факультет декандарының арасында белсенді әйел мамандар бар. Олардың жетекшілігімен бірнеше халықаралық ғылыми жоба жүзеге асып, өңірлік білім мен ғылым сапасын көтерді.

Облыстағы ауыл мектептерінің көпшілігін әйелдер басқарады. Түлкібас, Отырар және Шардара аудандарында әйел директорлар жетекшілік ететін мектептер білім сапасы мен ҰБТ нәтижесі бойынша үздіктер қатарында. Бұл әйелдердің ұйымдастырушылық қабілетінің, басқарушылық мәдениетінің жоғары екенін көрсетеді.

Сонымен қатар облыста қыз балалардың білімге ұмтылысы ерекше. Түркістан қаласында, Кентау және Арыс аудандарында ашылған STEM бағытындағы мектептерде қыздардың қатысу үлесі 52%-дан асып отыр. Бұл өңірдің болашағында әйелдердің инженерия, ІТ, медицина сияқты салаларда да белсенді болатынын аңғартады.

Денсаулық сақтау мен аналарды қорғау

Түркістан облысы әйелдердің денсаулығын қорғау саласында да ерекше табыстарға жетіп отыр. Соңғы үш жылда ана өлімі көрсеткіші 18%-ға төмендеген. Бұл көрсеткіш медициналық инфрақұрылымның жақсаруы мен перинаталдық көмектің сапасын арттырудың нәтижесі.

Облыста соңғы жылдары 7 жаңа перзентхана мен 15 ауылдық медициналық пункт ашылды. Олардың барлығында заманауи құрал-жабдықтар орнатылып, ана мен балаға жағдай жасалған. Медициналық қызметтердің қолжетімді болуы — ауыл әйелдерінің өмір сапасын арттырып, бала тууға деген сенімін күшейтті.

Дәрігерлер мен медбикелер арасында әйелдердің үлесі басым: 2025 жылы облыстағы медициналық қызметкерлердің 73%-ы әйелдер болған. Олар тек емдеу ісімен шектелмей, ауылдық жерде денсаулық сақтау мәдениетін қалыптастыруға да өз үлесін қосып отыр.

Түркістан қаласында ашылған «Ана мен бала орталығы» — өңір бойынша ең заманауи медициналық мекеме. Бұл орталықта жыл сайын 10 мыңнан астам әйел медициналық көмек алып, жүздеген нәресте дүниеге келеді. Орталықтың жұмысы аналардың қауіпсіз жүктілігі мен босану процесін жеңілдетуге бағытталған.

Саясат пен басқарудағы әйел көшбасшылар

Соңғы жылдары Түркістан облысында әйелдердің басқару құрылымындағы үлесі артып келеді. 2025 жылы облыс әкімдігі деңгейінде басшылық қызметтердің 28%-ын әйелдер иеленген. Бұл көрсеткіш ел бойынша ең жоғары деңгейлердің бірі болып саналады.

Ауыл әкімдерінің арасында да әйелдердің саны артып келеді. Мысалы, 2024 жылы өңірдегі 54 ауылдық округті әйел әкімдер басқара бастады. Бұл олардың ауылдың әлеуметтік мәселелерін шешуде, халықпен байланыс орнатуда жоғары беделге ие екенін көрсетеді.

Мәдениет, білім және әлеуметтік қорғау салаларында облыстық басқармалардың басшылығында да әйелдер көп. Олардың бастамасымен өңірде бірнеше мәдени жоба іске асуда. Мысалы, «Әйел және руханият» атты форум Түркістан қаласында жыл сайын өтіп, қоғамдағы әйелдің рухани, мәдени рөлін айқындайды.

Мәдениет пен өнердегі әйелдердің үлесі

Түркістан — мәдениеті мен тарихы терең аймақ. Сол мәдениетті сақтап, жаңғыртып жүргендердің дені де — әйелдер. Облыстағы мәдениет үйлерінде, кітапханалар мен театрларда еңбек ететіндердің басым бөлігі нәзік жандар.

Түркістан қаласындағы «Жібек жолы» халық ансамблінде, Кентау қаласының мәдениет үйінде, Шардара және Созақ ауданындағы өнер мектептерінде жас қыздар ұлттық өнерді насихаттап, дәстүрлі ән, би, қолөнер бағыттарын дамытып жүр.

Қолөнерші әйелдер туралы жеке атап өту керек. Түркістан облысы бүгінде ұлттық киім, зергерлік бұйым және кілем тоқу ісін қайта жандандырып отыр. Бұл істе әйелдердің үлесі ерекше. Мысалы, Сайрам ауданындағы «Бибі-Айша» шеберханасында 40-тан астам әйел тұрақты түрде жұмыс істеп, қолөнер бұйымдарын экспортқа шығарады.

Олардың еңбегі халықаралық деңгейде де танылуда. 2024 жылы Түркістандық қолөнерші Күлімкөз Әбдіраманова Қазақстан атынан Дубайда өткен халықаралық көрмеде ұлттық киім үлгісімен бірінші орын иеленген.

Қоғамдық өмір мен волонтерлік бастамалар

Облыста әйелдер қоғамдық ұйымдар мен волонтерлік қозғалыстардың тірегі болып отыр. Түркістан облыстық «Іскер әйелдер қауымдастығы» 15 жылдан бері белсенді жұмыс істеп келеді және оның құрамында 3 мыңнан астам мүше бар.

2024 жылы бұл қауымдастықтың бастамасымен «Мейірімді жүрек» акциясы ұйымдастырылып, 15 мыңнан астам аз қамтылған отбасы азық-түлік пен киім-кешек түрінде көмек алды.

Сондай-ақ әйелдер жастармен жұмыс, экологиялық жобалар мен мәдени шараларға да белсенді қатысуда. Шардара ауданындағы «Жасыл қала» әйелдер тобы жыл сайын 2 мың түп ағаш отырғызып, экологиялық мәдениетті насихаттап жүр.

Қоғамдық өмірдегі мұндай белсенділік әйелдердің тек әлеуметтік салада емес, азаматтық қоғамды дамытудағы рөлін де айқын көрсетеді.

Дін және рухани құндылықтар

Түркістан — Ислам өркениетінің маңызды орталығы. Мұнда әйелдердің рухани және мәдени өмірдегі рөлі ерекше орын алады. Қала мешіттерінде әйелдерге арналған діни сауат ашу курстары ұйымдастырылып, әйел имамдар мен ұстаздар қауымына қолдау көрсетілуде.

Қожа Ахмет Ясауи кесенесі мен оның айналасындағы рухани туризм нысандарында жұмыс істейтін әйелдер де аймақтың имиджін қалыптастырып отыр. Олар экскурсия жүргізушісі, гид, қолөнер шебері ретінде өңірге келген мыңдаған туристерге ұлттық мәдениетті таныстырады.

Ақпараттық кеңістіктегі әйел бейнесі

Түркістан облысында соңғы жылдары әйел журналистер мен медиа тұлғалардың саны артты. Түркістан телеарнасы, «Оңтүстік Рабат», «Жас Түркістан» сияқты аймақтық БАҚ-та әйелдер жетекші рөл атқарады. Олар қоғамдағы өзекті мәселелерді көтеріп қана қоймай, әйелдердің табысты үлгілерін насихаттауға ерекше мән береді.

2025 жылы облыста «МедиаАна» фестивалі өтіп, онда 100-ден астам әйел журналист пен блогер қатысып, әйел тақырыбындағы үздік материалдар марапатталды. Бұл шара әйелдердің ақпараттық саладағы белсенділігін одан әрі арттырды.

Қоршаған орта мен экология

Түркістан облысында экологиялық қозғалыстар мен «жасыл» жобаларды басқаруда да әйелдердің үлесі айрықша. Көптеген ауыл-аймақтарда экологиялық клубтар мен қоғамдық қорларды әйелдер басқарады.

Мысалы, Ордабасы ауданындағы «Жасыл болашақ» экоклубының жетекшісі Алия Оразбаева балаларға экологиялық тәрбие беріп, мектептерде арнайы тренингтер өткізеді. Оның бастамасымен 2024 жылы облыста 12 мың түп ағаш отырғызылған.

Әйел бейнесі – өңірдің келбеті

Түркістан облысы бүгінде әйелдің қоғамдағы орнын жаңа деңгейге көтеріп отыр. Әйел — отбасылық тірек, экономикалық белсенді тұлға, мәдениетті дамытушы және қоғамның рухани негізін қалыптастырушы. Түркістан әйелдері қазірдің өзінде өңірдің басты символдарының біріне айналды.

Сондай-ақ, Ұлттық статистика бюросы ұсынған деректерге сүйенсек, Қазақстандағы әйелдер саны 10 381 377 адамды құрайды, бұл еліміздегі жалпы халық санының 51,1 пайызы. Соңғы он жылда әйелдер саны 15,2 пайызға өскен. 

Әйелдердің 64,4 пайызы қалаларда, 35,6 пайызы ауылдық жерлерде тұрады.

Әйелдер саны бойынша өңірлер арасында Алматы алда келеді – 1,2 млн әйел. Екінші орында Түркістан облысы – 1 млн әйел, ал үшінші орында 803 мың аруы бар Астана тұр.

Соңғы он жылда әйелдер санының ең жоғары өсімі елордада байқалған – 82,1 пайыз. Алматыда қыз-келіншектер саны 37,5 пайызға, Маңғыстау облысында 32,5 пайызға өскен.

Жас құрамы бойынша әйелдердің 3,3 миллоны 18 жасқа дейінгі жаста, 18-60 жас аралығындағылардың саны 5,3 млн және 60 жастан асқан апалар саны 1,7 млн. Қазақстандағы әйелдердің орташа жасы 34,1 жасты құрайды.

Түркістан облысының Сайрам ауданында әйелдер мен ерлердің тең құқықтары мен мүмкіндіктерін қамтамасыз ету — жергілікті әлеуметтік саясаттың маңызды бағытының бірі. Соңғы жылдары аудан аумағында гендерлік теңдікке бағытталған нақты шаралар жүзеге асырылып келеді. Атап айтқанда, аудандағы әйелдердің қоғамдық және мемлекеттік басқару саласындағы үлесі артып отыр. Әйелдер аудандық деңгейдегі басқару құрылымдарында қызмет атқарып, шешім қабылдау процесіне белсенді қатысуда. Білім беру, денсаулық сақтау және әлеуметтік қорғау салаларында жетекші орындарда жұмыс істейтін әйелдер саны көбейді. Үкіметтік емес ұйымдар мен қоғамдық кеңестер құрамында да әйелдердің белсенділігі жоғары.

Ауданда гендерлік саясатты жүзеге асыратын «Отбасын қолдау орталығы» және «Әлеуметтік-психологиялық сүйемелдеу орталығы» жұмыс істейді.

Бұл мекемелерде: әйелдер мен ерлердің тең құқықтары түсіндіріліп, ақпараттық жұмыстар жүргізілуде. Гендерлік зорлық-зомбылықтың алдын алу шаралары күшейтілген. Қиын жағдайдағы әйелдер мен балаларға құқықтық және психологиялық көмек көрсетіледі.

Жастар арасында гендерлік мәдениетті қалыптастыру мақсатында мектептер мен колледждерде түсіндіру дәрістері мен кездесулер тұрақты өткізіліп келеді. Жастарға тең құқық пен отбасылық құндылықтарды ұштастыра насихаттау жұмыстары жүргізілуде. Әйелдердің кәсіпкерлікке қатысуын арттыруға арналған тренингтер ұйымдастырылуда.

Ауданда тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу бағытында жедел шаралар қолға алынған. Соның ішінде, сенім телефондары және дағдарыс орталықтары жұмыс істейді. Полиция мен әлеуметтік қызметкерлер бірлесе отырып, зорлық фактілеріне жедел әрекет етеді. Жыл сайын ақпараттық науқандар өткізіледі.

Әйелдердің экономикалық дербестігін арттыру үшін гранттар мен жеңілдетілген несие бағдарламалары қолжетімді. Шағын және орта бизнеске арналған оқыту курстары өткізіледі. Ауылдық жерлердегі әйелдер кәсіпкерлігіне ерекше қолдау көрсетіледі.

Сайрам ауданында гендерлік саясатты дамыту – әйелдердің қоғамдағы рөлін арттыруға, зорлық-зомбылықтың алдын алуға, экономикалық мүмкіндіктерді кеңейтуге, қоғамда тең құқықтық мәдениетті орнықтыруға бағытталған. Бұл шаралар өңірдің тұрақты дамуына және әділ қоғам құруға өз үлесін қосып келеді.