Түркия біз үшін таптырмас серіктес әрі инвестер екен

Былтыр елдердің өзара тауар айналымы 54% өсті, деп хабарлайды Turkistan Today.

Түркиядағы президент сайлауы мамыр айындағы халықаралық жаңалықтар күн тәртібіндегі ең көп талқыланған саяси оқиғалардың біріне айналды. Бірінші турдың нәтижелері қазіргі мемлекет басшысы Режеп Тайип Ердоғанға Кемал Кылычдароглының кандидатурасын ұсынған оппозициялық коалиция түріндегі елеулі бәсекелесі бар екенін көрсетті. Орталық Азия сарапшылары мен саясаттанушыларының мәлімдемелеріне сүйенсек, Орталық Азия елдерінің көпшілігі үшін Түркиядағы көшбасшының ауысуы болашақ бірлескен жобаларға, өзара саудаға және мигранттардың жағдайына белгісіздік туғызады. 28 мамырда осы елде өтетін сайлаудың екінші туры алдында Finprom.kz редакциясы Қазақстан мен Түркия арасындағы ынтымақтастықтың негізгі бағыттарына тоқталды.

Соңғы үш жылда Түркия Қазақстанның жетекші сауда серіктестері тізімінде 6-орыннан 4-орынға көтерілді. Былтыр қазақ-түрік өзара келісімшарттарының үлесі Қазақстан Республикасының жалпы сыртқы саудасының 4,7%-ын құрады. Бұған өзара сауданың 54,4% күрт өсті. 2022 жылы елдер 6,3 млрд АҚШ долларына тауар алмасты.

Сауда-экономикалық қарым-қатынаста Түркия Қазақстан үшін ең алдымен біздің тауарларды сатып алушы, содан кейін ғана жеткізуші. Өзара сауданың төрттен үш бөлігі — 74,9% — Қазақстанның экспорты. Былтыр еліміз Түрік Республикасына 4,8 млрд АҚШ долларының тауарын сатты, бұл 2021 жылмен салыстырғанда 60,3% көп. Бұған жеткізудің физикалық көлемінің өсуі және өнім құнының өсуі ықпал етті.

Батыс Азияның осы елінен келетін импорт та соңғы бір жылда артқан. Қазақстан Түркиядан 1,6 млрд АҚШ долларына (39,3% көбейген) 316 мың тонна түрлі тауар әкелді. Бұл мәлімет ҚР Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер комитетінің кедендік статистикасынан алынған.

Экспорт құрылымына қарасақ, Қазақстан Түркияға негізінен шикізат сата алады. Мұнай және мұнай өнімдері Қазақстаннан экспорттың жалпы құнының 70,3%-ын немесе 3,3 млрд АҚШ долларын құрайды. Өткен жылы Түркия қазақстандық қара алтынды сатып алуды төрттен біріне жуық артты. Әлемдік нарықта мұнай бағасының өсуіне байланысты құндық мәндегі өсім 79,5%-ды құрады.

Ресейдің Украинадағы соғысына байланысты әлемдік сауда тізбегін қайта құрылымдау Түркияның ЕАЭО-дан көмір жеткізушілерінің бір бөлігін жоғалтуына және осы тауар үшін Қазақстанға бет бұруына әкелді. Қазақстанның 2022 жылға арналған сыртқы саудасына шолу жасаған «„QazTrade“ сауда саясатын дамыту орталығы» АҚ сарапшылары осындай пікірде. Кедендік статистика өткен жылдың қаңтар-желтоқсан айларында Түркияға көмір экспортының тоннамен көлемінің физикалық түрде 58,2%, ақшалай түрде 4 есе өскенін растайды.

Сонымен қатар, Түркия қазақстандық түсті металдардың белсенді сатып алушысы. 2022 жылы бұл ел бізден мырыш, мыс, алюминий, қорғасын сатып алды. Экспорттың жалпы көлемі 1 млрд АҚШ долларынан асты (2021 жылмен салыстырғанда 22,3% көп)..

Түркия бізден шикізат сатып алатын болса, біз олардан өңдеу өнеркәсібі өнімдерін сатып аламыз. Ақшалай импорттың үштен бірі киім мен тоқыма бұйымдарға тиесілі. Былтыр қазақстандықтар түрікітің киіміне 459,6 млн АҚШ долларын жұмсады, бұл 2021 жылдағымен салыстырғанда 2,5 есе көп.

Сонымен қатар импортың тағы айтарлықтай бөлігі ілгек, жіп, мата және жеңіл өнеркәсіптік басқа да бұйымдарына, одан бөлек аяқ киім мен кілемге тиесілі. Дәрі мен иіссу, жиһаз бен сөмке де сатып аламыз. Түрік компаниялары сондай-ақ Қазақстанды өнеркәсіп құрылғыларымен, ауыл шаруашылық техникалары және басқа да жоғары өңделген өніммен қамтамасыз етеді.

Қазақстан мен Түркия арасында ешқашан қиындық немесе келіспеушілік болмаған. Соңғы 30 жылда екі ел конструктивті диалог ұстанып, түркі елдері болып идеологиялық достықты сақтап келді. Осының аясында түрлі бірлескен жобаларды іске асырды. Бұл тұрғыда Қазақстанның Түркияға салған инвестициясынан гөрі Түркия Қазақстанға мол инвестиция салды.

ҚР Сыртқы істер министрлігнің мәліметінше, 2005 жылдан бастап 2022 жылдың шілдесіне дейін түрік инвесторлар Қазақстандағы түрлі жобаларға 4,5 млрд АҚШ долларын салды. Ал Қазақстан Түркиядағы бизнеске 1,1 млрд АҚШ долларын құйды.

Қазақстан аумағында Түркия капиталының қатысуымен 5 мыңнан астам шетелдік компания тіркелген. Түрік кәсіпкерлер Қазақстанда ең көп құрылыс және сауда саласына ақша құяды: ҚР-да бұл салалардан тиісінше 1,6 және 1,4 мың заңды тұлға бар. Осы екі сала Қазақстандағы түрік компанияларының 59,4%-ын құрайды.

Түріктерге тиесілі шетелдік компаниялар өңдеу өнеркәсібінде (393), қонақүй және мейрамхана бизнесінде (319), сараптамалық қызметінде (158) қарқынды өсіп келеді.