Түркістан облысы: демографияның қазіргі жағдайы қандай?

Халық саны — қазіргі күй мен динамика

2025 жылғы мерізімді дерек бойынша, Түркістан облысының халқы 2 151 200 адамды құрайды: бұл санда 543,7 мың (25,3 %) — қалада, ал 1 606,5 мың (74,7 %) — ауылдық жерлерде тұрады  .

Сонымен қатар, 2025 жылғы 1 мамырдағы мәлімет бойынша, облыстың халқына қатысты дерек — 2 151 581 адам, бұл республика ішінде Алматымен бірге ең ірі облыстардан екенін білдіреді  .

2024 жылмен салыстырғанда облыс халқы шамамен 12 163 адамға өсіп, 2,2 миллион шамасында болды деп көрсетілген  . Ал 2025 жылдың алғашқы жартысында, нақтырақ айтқанда 2025 жылдың 1 маусымына дейін, халық санының динамикасы төмендегідей болды:

2025 жылдың қаңтар–маусым айларында облыста туғандар саны 23 391, бұл 2024 жылмен салыстырғанда 11,7 % аз  .

Өлім саны — 4 930, бұл да алдыңғы жылмен салыстырғанда шамамен 1,3 % аз  .

Осы мерзімде табиғи өсім — 18 461 адам, бұның динамикасы 2024 жылмен салыстырғанда төмендеген  .

Сонымен қатар, миграциялық тепе-теңдік теріс белгідегі — –22 274 адам (сыртқы миграция бойынша +187 адам, ішкі миграция бойынша –22 461 адам)  .

Бұл — облыстың демографиялық өсімі негізінен табиғи жолмен жүзеге асып жатқанына, ал көші-қон көрсеткіштері — керісінше, халықтың кейбір бөлігінің облыстан шығуымен сипатталатынына дәлел.

Табиғи өсім мен туу көрсеткіші

2025 жылдың алғашқы жартыжылдығында облыстағы туудың болуы — 21,94 (әр 1 000 адамға) — республика ішінде ең жоғары көрсеткіштердің бірі  . Бұл облыстың демографиялық өсім көрсеткіштері бойынша үздік өңірлер қатарында екенін білдіреді  .

2023 жылдың қаңтар-қараша айларында облыста 51 145 бала дүниеге келген, оның ішінде ұлдар — 26 323, қыздар — 24 822. Осы көрсеткіш облысты республика ішінде демографияны көтеру бойынша көшбасшы етіп отырды: туу көрсеткіші — 14,3 % шамасында болған  . Ажырасу деңгейі 2022 жылмен салыстырғанда 5,6 % төмендеген, ал 10 826 неке тіркелген  .

Халық құрамының құрылымы: қала және ауыл

Облыс халқының шамамен 75 %-ы ауылдық жерлерде, ал шамамен 25 %-дан азы ғана қалада тұрады  . Бұл көрсеткіш ауылдық инфрақұрылым мен әлеуметтік қызметтердің маңыздылығын айқындап отыр.

Түркістан қаласының өзінде, 2024 жылдың басындағы дерекке сәйкес, халық саны 228 030 адамды, бұл облыс халқының 10,6 %-ын құрайды  . 2018 жылдан бастап қала халқы 66 490 адамға артқан.

Этникалық құрылым, гендерлік бөлініс және әлеуметтік даму

Этникалық құрылымға қатысты нақты облыстық деректер болмаса да, Түркістан қаласында этникалық құрам — қазақтар (52,5 %), өзбектер (45,2 %) және басқа топтар (2,3 %)  . Бұл — облыс құрамындағы этностар түсінісі үшін жалпы шолу ғана.

Сонымен қатар, облыстың адам даму индексі (HDI) 2022 жылғы көрсеткіш бойынша — 0,785, бұл Қазақстандағы “жоғары адам даму” санатына жатады және Almaty, Aktobe сияқты өңірлермен қатар тұрады  . Бұл — әлеуметтік көрсеткіштердің салыстырмалы түсіндіруіне мүмкіндік береді.

Тұрмыс ұзақтығы (life expectancy) Түркістан облысында 2023 жылы орташа есеппен 74,94 жас, оның ішінде — ерлер үшін 71,65 жыл, әйелдер үшін 78,34 жыл  . Бұл да әлеуметтік ахуалды бағалауда маңызды көрсеткіш.

 Болашақ бағыттағы болжамдар мен саясат

Алдағы жылдарға болжам бойынша, 2050 жылға қарай облыстың қалалық халқы 1,7 есе ұлғайып, шамамен 878 700 адамға жетеді, ал ауылдық халық 94 700 адамға артуы мүмкін  . Облыстың орталықтану үрдісі күшейіп, қала халқының үлесі ұлғаюы ықтимал.

Қорытынды кезең: негізгі тенденциялар мен перспектива

Түркістан облысы Қазакстандағы демографиялық өсім көрсеткіші бойынша алда келе жатқан өңірлердің бірі: туу күшті, табиғи өсім қолайлы, алаласы — көші-қон теріс, немесе тұрақсыз.

Қалалық урбанизация өсімі байқалады, Туркістан қаласының және басқа шағын қалалардың халқы артып келеді.

Әлеуметтік көрсеткіштер (HDI, өмір ұзақтығы) — облыс даму көрсеткіштері жағынан орташа деңгейден жоғары.

Болжамдарға сәйкес, ауылдан қалаға көшу мен қалалық инфрақұрылымның дамуы күшейеді, сондықтан әлеуметтік, тұрғын үй, еңбек нарығы, денсаулық сақтау жүйелері стратегиялық түрде қайта құрылуы тиіс.

Демографиялық саясат пен әлеуметтік қолдау

2024–2025 жылдары облыста көптеген әлеуметтік жобалар жүзеге асырылған:

Перинаталдық орталықтар, «Ана мен бала» орталықтары және амбулаториялар салынған.

«Ана денсаулығы – ұлт денсаулығы» бағдарламасы іске қосылған.

Балалы отбасыларға жәрдемақы, тұрғын үй сертификаттары мен «Кәсіпкер ана» жобасы арқылы кәсіпкерлік гранттар берілген.

Жастарға «Жас отбасы» және «Жастарға арналған тұрғын үй» бағдарламалары қолдау көрсеткен  .

Әлеуметтік инфрақұрылымды жақсарту, ауылдық ықпалдарды арттыру мақсатында «Ауыл – ел бесігі» бағдарламасы аясында 400 әлеуметтік нысан жөндеуден өткен немесе салынған. Ауылда кәсіп аша алған отбасы саны — 2 000-нан астам жоба қатысушылары  .

Отбасылық құндылықтарды сақтау бағытында мәдени-тәрбие жобалары іске асқан: «Анаға тағзым», «Отбасы – қоғам тірегі», «Әжелер алқасы», «Аналар кеңесі»  .

Жобалау мен цифрландыру: перинатал карталар мен электрондық жәрдемақы жүйесі енгізілді. 2025 жылы облыстық демографиялық орталық құрылмақ.