Түркістан облысындағы ана мен балаға арналған бағдарламалар: денсаулық пен әл-ауқатты қолдау

Мемлекеттік бағдарламалар мен жобалар

Түркістан облысында ана мен балаға арналған бірнеше мемлекеттік бағдарлама мен жоба іске асырылуда:

«Ана мен бала» ұлттық бағдарламасы: Бұл бағдарлама аясында ана мен баланың денсаулығын сақтау, олардың құқықтарын қорғау және әлеуметтік қолдау көрсету шаралары жүзеге асырылады.

«Мерейлі отбасы» ұлттық конкурсы: Ана мен бала тәрбиесіне ерекше мән беретін отбасыларды анықтап, олардың тәжірибесін насихаттау мақсатында ұйымдастырылатын конкурс.

«Балапан» бағдарламасы: Мектепке дейінгі білім беру сапасын арттыру және балалардың білім алу мүмкіндіктерін кеңейтуге бағытталған бағдарлама.

Денсаулық сақтау саласындағы жаңалықтар

Түркістан облысында ана мен бала денсаулығын сақтау мақсатында бірнеше медициналық жоба іске асырылуда:

«Ана мен бала денсаулығын сақтау» жобасы: Бұл жоба аясында жүкті әйелдер мен балаларға медициналық көмек көрсету, олардың денсаулығын бақылау шаралары ұйымдастырылады.

«Бала туу жасындағы әйелдерге арналған медициналық тексерулер» бағдарламасы: Жас аналардың денсаулығын алдын ала тексеру және қажетті медициналық көмек көрсету мақсатында жүзеге асырылатын бағдарлама.

Қоғамдық ұйымдардың рөлі

Түркістан облысында ана мен бала мәселелерімен айналысатын бірнеше үкіметтік емес ұйымдар белсенді жұмыс істейді. Олар:

Құқықтық кеңестер беру: Ана мен бала құқықтарын қорғау бойынша заңгерлік көмек көрсету.

Психологиялық қолдау: Дағдарыс жағдайында жүрген аналар мен балаларға психологиялық көмек көрсету.

Әлеуметтік қолдау: Қиын жағдайға тап болған отбасыларға әлеуметтік көмек көрсету.

Түркістан облысында ана мен балаға арналған бағдарламалар мен жобалар өз нәтижесін беруде. Алайда, бұл бағыттағы жұмыстарды одан әрі жетілдіру қажет. Қоғамдық ұйымдардың, мемлекеттік органдардың және жергілікті тұрғындардың ынтымақтастығы арқылы ана мен бала денсаулығын сақтау, олардың құқықтарын қорғау және әлеуметтік қолдау көрсету шараларын тиімді жүзеге асыруға болады.

Түркістан облысының медицина қызметкерлеріне практикалық-консультациялық көмек және әдіснамалық қолдау көрсету мақсатында көшпелі мониторинг жүргізілді. Оған Алматы қаласындағы «Педиатрия және балалар хирургиясы» ғылыми орталығынан бір топ мамандар арнайы келген болатын. Бүгін облыс әкімінің орынбасары Бейсенбай Тәжібаевтың төрағалығымен үйлестіру кеңесі өтіп, балаларға медициналық көмекті ұйымдастыру жұмыстарына жүргізілген мониторинг нәтижесі талқыланды.

– Ана мен бала денсаулығын қорғау аса маңызды. Бұл кезек күттірмейтін мәселе. Арнайы профессор, мамандардың өңірімізге келіп, талдау жұмыстарын жүргізіп жатқанына қуаныштымыз. Проблема бар екенін жоққа шығармаймыз. Облыс басшысының қолдауымен бұл бағытта жүйелі жұмыстар жүргізілуде. Медицина ұйымдарына материалдық техникалық жабдықталуы, мамандардың біліктіліктерін арттыру үнемі назарда. Сондай-ақ қажетті маман тапшылығын жою бойынша қаржы қарастырып, арнайы гранттар бөліп отырмыз. І тоқсан қорытындысы бойынша жалпы тірі туылған нәрестелер саны 12 593-ті құрап, өткен жылмен салыстырғанда 763 жағдайға төмендеген. Ал неонатальді нәрестелер өлімі 15 жағдайға азайған. Мониторинг нәтижесі бойынша қайтадан талқылап, орын алуы ықтимал деген мәселенің алдын алу үшін тиісті жұмыс жүргізуді тапсырамын. Сондықтан нақты ұсыныс беріңіздер, – деді облыс әкімінің орынбасары.

Жиын барысында профессор, ҚР ДСМ штаттан тыс бас неонаталдық хирургі, «Педиатрия және балалар хирургиясы ғылыми орталығы» АҚ клиникалық жұмыс жөніндегі басқарма төрағасының орынбасары, топ жетекшісі Асылжан Ерекешов талдау нәтижелерін таныстырды. Оның айтуынша тексеру барысында бірқатар кемшіліктер анықталып, түсіндірме жұмыстары жүргізілген. Сондай-ақ С.Асфендияров атындағы ҚазҰМУ «КЕАҚ неонатология» кафедрасының меңгерушісі, м.ғ.д. Нышангүл Божбанбаева баяндама жасаса, мониторинг топ мүшелері пікірін ортаға салды. Облыстық денсаулық сақтау басқармасы басшысы Асхан Байдувалиев өңірде атқарылып жатқан жұмыстарды атап өтіп, жиынды қорытындылады.

Өткен жылы медицина ұйымдарына материалдық техникалық жабдықтармен қамтамасыз ету үшін 9 млрд, ал мамандардың біліктілігін арттыруға 125 млн қаражат бөлінген. Сондай-ақ жергілікті бюджет есебінен 43 маман шет елдерде, соның ішінде 36 маман Ресейде оқытылды. Ал 7 маман Түркияда біліктілік арттырды. 600 маман балалық шақтағы ауруларды бірлестіре жүргізу бағдарламасы бойынша оқудан өткен. Облыс әкімінің тарапынан 60 грант бөлініп, қазіргі таңда 37 маман резидентурада оқуда.

Биыл медицина ұйымдарына материалдық техникалық жабдықтармен қамтамасыз ету үшін 7,3 млрд, мамандардың біліктілігін арттыруға 121 млн қаражат жоспарлануда. Сонымен қатар облыс әкімінің тарапынан 139 грант бөлініп, қазіргі таңда қабылдау жұмыстары жүргізілуде.

Айта кетейік, облыстық балалар ауруханасындағы жансақтау бөлімінде жатқан ауыр науқастарға ғылыми орталықтың дәрігерлеріне практикалық кеңес өткізілді. Ал консультативтік-диагностикалық емханада ауданнан келген науқастарға консилиум жасап, жаңа туған нәрестеге ота жасау барысында тәжірибелерімен бөлісті. Түркістандық хирург мамандарына лекция оқып, дәріс жүргізді.

Ана мен бала денсаулығын сақтау – Түркістан облысы үшін басты әлеуметтік басымдықтардың бірі. Бұл бағытта өңірде кешенді шаралар жүзеге асырылып, нақты нәтижелерге қол жеткізілуде. Бұл туралы облыс әкімі Нұралхан Көшеровтың төрағалығымен өткен жиында айтылды.

Облыс халқы бүгінде 2,2 млн адамнан асады. Репродуктивті жастағы әйелдер саны – 433 мыңнан астам, ал 18 жасқа дейінгі балалар – 900 мыңға жуық. Жыл сайын орта есеппен 54 мыңға жуық сәби дүниеге келеді. 

– Ана мен баланың денсаулығы – қоғамның әл-ауқаты мен болашағының айнасы, ұлттың келешегі мен тұрақты дамуының негізі. Біз бұл салада тек көрсеткіштермен емес, нақты нәтиже мен өмірлік маңызы бар шешімдермен жұмыс істеуіміз керек. Жүйелі бақылау, білікті кадр, қолжетімді диагностика және заманауи технологиялар – біздің басты құралымыз. Инфрақұрылым, кадр, технология – бәрі өзара үйлесімді жұмыс істеуі тиіс, – деді облыс әкімі.

Осындай демографиялық серпін денсаулық сақтау жүйесінен жоғары сапа мен тиімділікті талап етеді. Облыстық денсаулық сақтау басқармасының басшысы Асхан Байдувалиевтің айтуынша, соңғы екі жылда ана мен бала өлімінің көрсеткіштері тұрақты түрде төмендеген. Бұл оң динамика профилактикалық скрининг, перинаталдық көмек және кадр дайындығы жүйесіндегі сапалы өзгерістердің нәтижесі.

Жүктілік кезінде ұрықтың даму патологияларын ерте анықтау – ана мен бала өмірін сақтаудың басты құралы. Бүгінде өңірде пренаталдық скринингпен қамту деңгейі 88%-ға жеткен. Бұл – халықаралық стандарттарға жақындаған жоғары көрсеткіш. Бұл мақсатта 47 УДЗ маманы оқытылып, оның 12-сі Ұлыбританиядағы Fetal Medicine Foundation (FMF) сертификатына ие болған. Осы шаралардың нәтижесінде туа біткен даму ақауларының ерте диагностикасы 4%-ға артқан.

«Аңсаған сәби» бағдарламасы Түркістан облысында нақты нәтижелерге жеткізуде. Бедеулікпен күрес және экстракорпоральды ұрықтандыру (ЭКО) қызметтерінің қолжетімділігі артып, соңғы 4 жылда бағдарлама аясында 780 бала дүниеге келген. Оның ішінде 84 егіз және 2 үшем тіркелген. Бағдарлама шеңберінде қызметтер міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру (МӘМС) жүйесі арқылы тегін көрсетілуде. Бұл – әлеуметтік әділеттіліктің және медициналық көмектің тең қолжетімділігінің нақты көрінісі.

Бүгін ҚР Денсаулық сақтау вице-министрі Ержан Нұрлыбаевтың қатысуымен Түркістан қаласындағы №3 облыстық перинаталдық орталығында «Ана мен бала денсаулығын сақтау – перинаталдық көмекті жетілдірудің өзегі» атты республикалық дөңгелек үстел өтті.

Аталған шараға еліміздің 20 өңірінен келген денсаулық сақтау саласының мамандары, және Түркістан облысы әкімінің орынбасары Бейсенбай Тәжібаев пен облыстық денсаулық сақтау басқармасының басшысы Асхан Байдувалиев қатысты.

Жиын барысында ана өлімін төмендету, кадрлық әлеуетті нығайту, инфрақұрылымды жаңарту, телемедицина мен цифрландыруды дамыту мәселелері талқыланып, әр аймаққа жетекші орталықтардан үйлестірушілер бекітілді. Жиын барысында қатысушылар №3 орталықтағы неонаталдық, телемедициналық, диагностикалық бөлімдердің жұмысымен танысты.

Сонымен қатар ҚР Премьер-Министрі Түркістан облысындағы жетекші медициналық мекеме – №1 Облыстық перинаталдық орталыққа арнайы барып, мекеменің ана мен бала денсаулығы бағытындағы жұмысымен танысты. Мұнда 2025 жылдың алғашқы 4 айында 2335 босану тіркеліп, 542 кесар тілігі жасалды.

Айта кетейік, мұндағы жаңа технологиялар мен «Дені сау ана» пансионаты, Катамнез кабинеті, триаж жүйесі сынды жаңашылдықтар орталықтың жұмыс тиімділігін арттыратын мүмкіндіктеріне айналған. Сондай-ақ, өткен жылы ашылған Ұрықты қорғау орталығы (ЦОП) мен клинико-диагностикалық зертхана жүкті әйелдер мен сәбилерге жоғары дәлдікпен медициналық қызмет көрсетіп келеді. Орталық бүгінде Түркістан облысының 8 ауданына кураторлық және санитарлық авиациялық көмек көрсетіп, өңірлік медицинаның дамуы қарқын алған.

Демографиялық өсім жоғары Түркістан облысында 200 мыңнан астам көпбалалы отбасы бар. Жалпы өңірдегі 3 перинаталдық орталықтың әрқайсысында «Ұрықты қорғау орталықтары» жұмысы жолға қойылған. №2 облыстық перинаталдық орталығында «Бір күндік клиника» жобасы іске қосылды. Мұнда жүкті әйелдер бір күнде «бір терезе» қағидаты бойынша пренаталдық диагностиканың барлық түрлерінен өтіп, зерттеулердің жылдам әрі нақты нәтижелерін ала алады. Осы жобаны №1 және №3 перинаталдық орталықтарында ашу жоспарлануда.
Биыл 11 881 кеңес берілсе, оның 11 511-і жүкті әйелдер, 209-і туа біткен ақауы бар балалар, 161-і қауіп-қатер тобындағы әйелдер. 51 995 жүкті әйел пренаталды (УДЗ) скринингтен өтіп, 1 097 ұрық ақауы анықталды, 167 жүктілік үзілді, 121 бала туа біткен ақаумен туылды. 24 444 жүкті әйел биохимиялық скринингтен өтті. Неонаталды скрининг бойынша тиреотропты гормонға – 29 306, фенилкетонурияға – 29 306, кариотип – 129, FISH-әдісімен 931 жүргізілді. Облыс бойынша ақау анықталғаны – 33 (4%) құраса, республикалық көрсеткіш – 3,5 құрады. Президент тапсырмасы бойынша «Аңсаған сәби» бағдарламасы аясында 2023 жылы Түркістан облысына 556 квота бөлініп, 100% игерілді. Босанулар саны – 189, 207 нәресте дүниеге келді. Оның 18-і егіздер. 2024 жылы 663 квота бөлінген, қазіргі таңда оның 402-сі (60%) игерілді.
2018 жылдан бастап балалар саны өсуі байқалады. Ал туу көрсеткіші керісінше төмендеген. 2013 жылы 29,60-тан 2023 жылы 26,18 дейін. Сондай-ақ, балаларға көрсетілген көмектер бойынша облыстық балалар ауруханасында 82 жүрек отасы, Облыстық перинаталдық орталықтарында – 17 неонаталдық оталар жасалды. Ерте жастағы балаларды аудиологиялық скринингпен қамту – 95,4%, офтальмологиялық скрининг – 97,8%, неонаталды скрининг – 99%, психофизиологиялық – 95,2% құраған. 8 236 бала оңалту емін алды. Былтырғы жылмен салыстырғанда оң нәтижелерге қол жеткізілуде. 5 жасқа дейінгі балалар өлімінің көрсеткіші 9,8 құраса, нәресте өлімі – 7,3, неонаталды өлім 3,1.
Облыс бойынша соңғы он жылда нәрестелер өлімінің, неонаталды өлім мен балалар өлімінің коэффициенттері төмендегені байқалады. Нәрестелер өлімінің коэффициенты әрбір 1000 туылған нәрестеге шаққанда 13,4-тен 7,4-ке дейін, неонаталды өлімі 4,2-ден 3,5-ке дейін және балалар өлімі 16,6-дан 9,8-ге дейін төмендеген.
2024 жылдың 7 айында туылғандардың саны 29 357 бала туылған, 2023 жылмен салыстырғанда ай сайын туу саны азайған, абсолюттык санда қайтыс болған нәрестелердің саны да азайған және 215 құраған. Бірақ туылғандардың саны азайғанына байланысты нәрестелер өлімінің коэффициенты өскені байқалады.
Нәресте өлімі құрылымында туа біткен ақаулар мен перинаталды кезеңдегі аурулардың төмендеуі, тыныс алу аурулары бірқалыптылығы байқалады. Жарақаттар мен уланулар және жұқпалы аурулар санының ұлғаюы жазғы демалыс кезеңімен тікелей байланысты.
Бүгінгі таңға дейін 1 млрд. теңге қаржыға медициналық ұйымдарғы 205 дана қажетті құрал-жабдықтар сатып алынды. Атап айтқанда ИВЛ, ЭКГ, монитор пациента, стол операционный, кровать медицинский, плазменный стерилизатор, анализаторлар және тағы басқа.
Облыс бойынша 22 босандыру мекемесі қызмет етуде. Үшінші деңгейлі 3 облыстық перинаталдық орталыққа 19 аудандық және қалалық босандыру мекемелерімен шала туылған нәрестелер мен ауыр жағдайдағы балалар тасымалданады. Қазіргі таңда, облыстық санитарлық авиация мекемесінде 2 реанимобиль (неонаталды емес ыңғайластырылған) қызмет етуде. Облыста арнайы реанимобиль жоқ. Жергілікті бюджет есебінен облыс көлемінде орналасқан перинаталдық орталықтарды арнайы неонаталды реанимобильмен қамтамасыз ету қажет. Бұл жергілікті бюджет есебінен 180 миллион теңге қаржы қажет етеді.
Түркістан облысы қоғамдық денсаулық басқармасының 2022 жылғы 3 наурыздағы № 94 н/қ бұйрығына сәйкес облыстағы перинаталдық көмектің 3 деңгейі бекітілген. 22 босандыру ұйымы болса, оның 12 — I, 7 — II, 3 — III деңгейлі ұйымдар. Аталған босандыру ұйымдарында барлығы 217 акушер-гинеколог, 95 неонатолог, 89 анестезиолог-реаниматолог жұмыс атқарады. 143 акушер-гинеколог ота жасау дағдыларын меңгерген. Босандыру қызметінің негізгі көрсеткіштері Неонаталды өңірлендіру бойынша 138 нәресте 3-деңгейге ауыстырылды.
2024 жылғы 7 айда – 29 312 босану болса, 2023 жылғы 7 айда 32 243 құраған, яғни босанулар саны 2931-ге төмендеп отыр. Оның ішінде отамен босану көрсеткіші – 19,1 яғни 2,5%-ға жоғарылаған. Мерзімінен ерте босану – 2 248 құрап, 14,6%-ға өсіп отыр. Бұл көрсеткіштердің өсуі әйелдердің денсаулық индексінің төмендеп жатқанын көрсетеді.
2023 жылы 7 айда жүкті және босанған әйелдердің сыни (критикалық) жағдайлары саны – 75 құраса, биылғы жылы мұндай 51 жағдай тіркеліп, 24 жағдайға төмендеді.
Тірі туылған балалар санының 2013-2023 жылдар аралығындағы динамикасында 2017 жылға дейін Оңтүстік Қазақстан облысының көрсеткіштері, 2018 жылдан бастап Түркістан облысының құрылғаннан кейінгі көрсеткіштері көрсетілген. Динамикада туу деңгейінің төмендеуі байқалады. Сондай-ақ 2020-2021 жылдары пандемия кезінде туу санының қарқынды өскені де көрінеді.
2024 жылдың 7 айында – 2 ана өлімі жағдайы тіркеліп, көрсеткіш 6,8 құрады. 2023 жылдың ұқсас кезеңінде де 2 жағдай тіркеліп, көрсеткіш 6,3 құраған болатын.
Ана өлімі жағдайлары құрылымында 100% акушерлік себептерден орын алған. Барлығы республикалық штаб отырыстарында қаралып, талқыланды және тиісті шаралар қабылданды. Ана өлімінің көрсеткішінің соңғы он жылдағы динамикасында Түркістан облысының көрсеткіштері республикалық деңгейден төмен. Коронавирус инфекциясы салдарынан 2020 жылы көрсеткіштің 2,2 есе өсуі, 2021 жылы максималды көрсеткіш тіркелген. Өңірде ана мен бала өлімі көрсеткіші өткен жылдармен салыстырғанда әлдеқайда төмендеген.
Айта кетейік, облыстың денсаулық сақтау құрылымына 45 мемлекеттік мекеме, 756 ұйым және 130 жекеменшік мекеме бар. Оның ішінде 36 емхана жұмыс істейді. Барлық медициналық мекемеге – 2 060 903 адам тіркелген. Соның ішінде әйелдер – 1 050 113, балалар – 917 511, фертильді жастағы әйелдер – 475 982, жасөспірім қыздар – 131 469. Биылғы жылдың 7 айында жүкті әйелдер саны 21 496, оның ішінде қауіп-қатер факторларымен – 13 151, экстрагенитальды аурулармен – 3 804, абсолютті қарсы көрсеткішпен – 184. Ерте жүктілік жағдайлары – 267, ал жасөспірімдер арасында босанулар саны – 182 құрап отыр.
Облыс бойынша медициналық ұйымдарда 351 акушер-гинеколог, 252 анестезиолог-реаниматолог, 95 неонатолог, 253 педиатр, 6 балалар кардиохирургы көмек көрсетуде. Аталған мамандармен қамтамасыз етілу – 99%.
2023 жылы 43 дәрігер шетелде білім алса, ал биыл 34 дәрігер біліктілігін арттырды. Өткен жылы бейінді мамандар даярлау үшін резидентураға 60 грант бөлініп, қазіргі таңда, 37 үміткер медицина саласы бойынша білімін жетілдіруде. Орта медициналық қызметкерлерді даярлау үшін 650 грант бөлінген болатын. Биыл резидентураға грант 139 грант, орта медициналық қызметкерлерді даярлау үшін 600 грант бөлініп, қазіргі таңда қабылдау комиссиялары жұмыс істеуде.