Түркістан облысындағы демографиялық саясат: болашаққа бағдар

Соңғы жылдары облыста демографиялық саясатқа мемлекет тарапынан ерекше көңіл бөлініп, көпбалалы отбасыларға қолдау, жас отбасыларға тұрғын үй беру, әйелдер мен жастардың әлеуметтік белсенділігін арттыру сияқты бағыттар жүйелі түрде жүзеге асырылуда.

Демографиялық саясат тек сандық көрсеткіштермен шектелмей, халықтың өмір сапасын жақсарту, отбасы институтын нығайту, әйелдер мен балаларға жағдай жасау сияқты әлеуметтік аспектілерді де қамтиды. Түркістан облысы осы бағытта елімізде үлгі бола алатын өңір болып отыр.

Халық санының өсуі және жас құрылым

Түркістан облысы еліміздегі ең жас өңірлердің бірі болып саналады. 2025 жылдың мәліметтері бойынша облыстағы халық саны 3,8 миллион адамнан асты, оның 60%-дан астамы – 35 жасқа дейінгі азаматтар. Жас ұрпақтың көп болуы – өңірдің демографиялық әлеуетінің жоғары екенінің дәлелі.

Халық санының өсуін қолдау мақсатында облыста көпбалалы отбасыларға арналған арнайы әлеуметтік бағдарламалар енгізілген. 2020–2025 жылдар аралығында көпбалалы аналарға 2 миллион теңгеге дейінгі «Ана капиталы» төлемі берілді. Бұл шара ана мен баланы әлеуметтік тұрғыдан қорғау ғана емес, отбасы құндылығын дәріптеу болып табылады.

Жас отбасыларды қолдау

Демографиялық саясаттың негізгі бағыты – жас отбасыларға қолдау көрсету. Түркістан облысында «Жастар – отбасының болашағы» бағдарламасы аясында:

Жас отбасыларға тұрғын үй салуға немесе жалдауға жеңілдіктер жасалады;

Балалары бар жас отбасыларға психологиялық және әлеуметтік кеңестер беріледі;

Тұрмыстық шығындарды азайту мақсатында коммуналдық қызметтерге жеңілдіктер қарастырылған.

Мысалы, 2024 жылы облыс бойынша 300 жас отбасы мемлекеттік қолдауға ие болып, баспанамен қамтамасыз етілді. Бұл жас жұбайлардың қоғамға белсенді араласуына, еңбек нарығына қосылуына және балаларын сенімді әлеуметтік ортада тәрбиелеуіне мүмкіндік береді.

Көпбалалы отбасыларға көмек

Түркістан облысы көпбалалы отбасыларға қолдау көрсету жөніндегі елдегі көшбасшы аймақтардың бірі. Соңғы бес жылда облыста 12 мыңнан астам көпбалалы отбасы арнайы әлеуметтік төлемдер мен жеңілдіктер алды.

Бұл қолдау түрлері:

Бала тууға байланысты біржолғы әлеуметтік төлемдер;

Тұрғын үй салуға және жалға алуға жеңілдіктер;

Балалардың білім алуына және денсаулығын қорғауға арналған гранттар;

Медициналық қызметтерге жеңілдік беру.

Көпбалалы аналарға арналған арнайы тренингтер мен кәсіпкерлік курстар жүргізіліп, әйелдердің экономикалық белсенділігін арттыруға мүмкіндік берілген.

Ана мен баланы қорғау

Демографиялық саясат тек сандық көрсеткіштерге ғана емес, аналар мен балалардың денсаулығын сақтау мен дамытуға бағытталған.

Түркістан облысында 6 жаңа перзентхана және 3 перинаталдық орталық ашылды.

Ана өлім-жітімі соңғы үш жылда 42%-ға төмендеді.

Сәбилердің алғашқы жылы медициналық тексеруден өту көрсеткіші 98%-ға жетті.

«Ана амандығы – ұлт амандығы» бағдарламасы аясында әрбір жүкті әйелді қашықтан бақылау жүйесі енгізілген, бұл кез келген қауіптің алдын алуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, балаларды ерте дамытуға арналған орталықтар барлық аудандарда ашылып, ата-аналарға кеңес беру қызметі көрсетіледі.

Білім беру мен жастар саясаты

Жас ұрпақтың санын көбейту мен сапалы демографиялық дамуды қамтамасыз ету үшін облыста білім беру саласына ерекше көңіл бөлінеді.

Мектептер мен колледждерде «Отбасы сабақтары» енгізілген, онда оқушыларға ата-анамен дұрыс қарым-қатынас орнату, сыйластық пен жауапкершілік тәрбие беру үйретіледі.

Жастар ресурстық орталықтары арқылы жас отбасылар мен жастарға психологиялық, құқықтық және әлеуметтік кеңестер беріледі.

«Жас отбасы клубтары» жас жұбайларға қарым-қатынас мәдениеті мен отбасы құндылықтарын сақтаудың тәсілдерін үйретеді.

Бұл шаралар жас ұрпақты отбасылық өмірге дайындап, қоғамдағы демографиялық тұрақтылыққа үлес қосады.

Әйелдердің демографиялық саясаттағы рөлі

Әйел – отбасы мен қоғамның тірегі. Түркістан облысында әйелдердің әлеуметтік белсенділігін арттыру арқылы демографиялық саясатты жүзеге асыруға мүмкіндік берілген.

«Бақытты әйел» орталықтары әйелдерге кәсіпкерлік, психологиялық және әлеуметтік кеңес береді.

2024 жылы Сарыағаш ауданында 200 әйел кәсіби курстардан өтті.

Әйелдердің еңбек нарығына қосылуы және кәсіпкерлікке араласуы отбасының экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етеді, бұл демографиялық өсімге тікелей әсер етеді.

Қоғамдық ұйымдардың үлесі

Түркістан облысында демографиялық саясатты жүзеге асыруға қоғамдық ұйымдар да белсенді қатысады.

«Отбасы және демография» қоры, «Ана мен бала орталығы», «Шаңырақ» қоғамдық бірлестіктері халыққа психологиялық, заңдық және әлеуметтік көмек көрсетеді.

Жыл сайын 20-дан астам аудандық деңгейде «Отбасылық бақыт формуласы» форумдары өткізіледі.

Форумдарға ата-аналар, педагогтер, дін өкілдері мен жастар қатысып, отбасы құндылығы мен демографиялық тұрақтылық мәселелерін талқылайды.

Мәдени және рухани бағыттағы шаралар

Түркістан облысы – рухани орталық болғандықтан, мәдени шаралар арқылы да демографиялық саясатты қолдау жүзеге асады.

«Қыз ұзату», «Бесікке салу», «Шілдехана», «Тұсаукесер» сияқты дәстүрлі іс-шаралар жаңғыртылып, халыққа отбасы құндылықтары түсіндіріледі.

«Әлем анадан нұр алады» атты мерекелік концерттер мен көрмелерде аналар мен балаларға арналған тәрбиелік іс-шаралар өткізіледі.

Жастарға арналған «Бақытты отбасы мектебі» жобасы неке құндылығы мен жауапкершілік туралы дәрістерді қамтиды.

Түркістан облысы демографиялық саясатты күшті әлеуметтік негізге сүйене отырып, болашаққа сеніммен қарайтын аймақ ретінде қалыптастыруда.

Көпбалалы отбасыларға қолдау көрсету,

Жас отбасыларға тұрғын үй беру,

Ана мен баланы қорғау,

Жастарды білім беру және тәрбиелеу,

Әйелдердің әлеуметтік және экономикалық белсенділігін арттыру,

Қоғамдық және мәдени шараларды ұйымдастыру сияқты бағыттар арқылы облыс демографиялық өсімді қамтамасыз етіп, қоғамның тұрақтылығын нығайтуда.

«Берік отбасы – мықты мемлекеттің кепілі» деген қағида Түркістан облысының демографиялық саясатының басты ұстанымы болып табылады.

Айта кетелік, былтырғы ақпарат бойынша, Түркістан облысы туу көрсеткіші бойынша еліміздегі көш бастап келеді. Өткен жылы аймақта 56 мыңға жуық нәресте туған. Ал, 2024 жылдың алғашқы 5 айында 20 мың 859 сәби дүние есігін ашқан. Бұл жайында Түркістан облысы денсаулық сақтау басқармасы басшысының орынбасары Бауыржан Сатыбалды брифингте мәлімдеді.

«Ана мен бала денсаулығы – ел болашағының жарқын болуының негізі. Бүгінгі таңда облысымызда 500 мыңға жуық бала тууға қабілетті жастағы әйелдер бар. Оның ішінде 28 мыңнан астам әйел жүкті болып тіркелген. Сонымен қатар, 182 жасөспірімнің жүктілігі тіркеліп отыр. Осындай ерте жүктіліктің алдын алу мақсатында өңірімізде 24-30 маусым аралығында «Репродуктивті денсаулығын қорғау» апталығы өтпек»- деді Бауыржан Нұрланұлы.

Апталықтың басты мақсаты - халықтың репродуктивті денсаулық мәселелері туралы ақпараттандыру, салауатты өмір салтын насихаттау және ұрпақты болу жүйесімен байланысты аурулардың алдын алу. Сондай-ақ, қазіргі таңда еліміздегі 10 миллионнан астам әйелдің 4 миллионнан астамы фертильді жастағы әйелдер болса, 6 миллионға жуығы балалар екенін жеткізді ҚР Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия мүшесі, ҚҚ Түркістан облысы "Әйелдер кеңесі” төрайымы Баян Жандосова.

Сонымен қатар, апталықтың ашылуына арнайы келген ҚР Президентінің жанындағы әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия мүшесi Назым Жанғазинова ата-ана мен бала арасында жоспарланбаған жүктілік жөнінде ашық әңгіме болуы керектігін айтып, ұлт болашағына жауапкершілікпен қарауға шақырды.

Сондай-ақ, былтыр Түркістан облысы әкімінің орынбасары Бейсенбай Тәжібаевтың төрағалығымен Түркістан облысы әкімі жанындағы әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі комиссия отырысы өтті. Комиссия отырысына ҚР Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық демографиялық саясат жөніндегі Ұлттық комиссия мүшесі, комиссия бойынша Түркістан облысының кураторы Баян Жандосова және облыстық комиссия мүшелері, құзырлы орган қызметкерлері, аудан, қала әкімдерінің орынбасарлары және комиссия мүшелері селекторлық форматта қатысты.

– Бүгінде қоғамда әйелдер істері, сонымен қатар отбасылық мәселелер қызу талқылануда. Түркістан өңірінде әйелдер қауымы барлық салада жемісті еңбектер етіп жатыр. Облыс көлемінде 200 мыңнан астам кәсіпкер болса, оның 68 мыңға жуығын шағын және орта бизнеске басшылық жасап жатқан әйел азаматтары құрайды. Жалпы бұл бағыттағы комиссия жұмыстары облыста жоспарға сай жүргізілуде. Алайда кейбір аудан, қалалар комиссия жұмысына салғырт қарап, республика деңгейінде облыстық комиссия жұмысына сын келтіруде. Осыған байланысты аудан, қаладағы комиссия төрағарлары және хатшылары сіздерге тиісті жұмыстарды орындап, жауапкершілікпен қарауды ескертемін. Ерте жүктілік мәселесіне түрлі факторлар әсер етуі мүмкін. Дегенмен бұл тіркелген 400-ден астам деректі ақтап ала алмайды. Мұның салдары да көп. Жылы жауып қоюға болмайды. Республика көлемінде қаралып жатыр қазір бұл проблема. Оған арнайы заң бар. Қалыпты тіршілік деп қарамайық. Тиісті жұмыс жүргізуді денсаулық пен білім саласы бірлесе атқару керек, – деген облыс әкімінің орынбасары айтылған ұсыныстар мен ескертпелерді хаттамаға түсіруді тапсырды.

Күн тәртібінде 6 мәселе қаралды. Жиын барысында құзырлы мекемелер мен тиісті басқарма өкілдері баяндама жасады. Облыс көлемінде әйелдер жұмыссыздығын азайту және осы бағыттағы жоспарланған шаралар талқыланды. Сонымен қатар құқық бұзушылық, зорлық-зомбылық фактілері туралы деректер келтіріп, әйелдердің репродукті денсаулығын қорғау, соның ішінде ана мен бала өлімінің проблемалары айтылды. Ауыл әйелдерінің өмір сүру сапасын, білім деңгейін арттыруға, репродуктивті денсаулықты жақсартуға, сондай-ақ экономикалық жағдайын жақсартуға ықпал ететін өзекті әлеуметтік мәселелерді шешу жолдары ұсынылды. Түркістан облысы әкімі жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі комиссияның жаңа редакциядағы жұмыс жоспары қаралды.

Былтырғы ақпарат бойынша,Түркістан облысында көпбалалы отбасы саны жыл өткен сайын көбейіп келеді. Қазірдің өзінде өңірде 183 мыңнан аса көпбалалы ана бар болса, олардың 60 мыңнан астамы «Алтын алқа» және «Күміс алқа» иегері. Мамандар демографиялық ахуалдың жақсара түсуіне мемлекеттің қамқорлығы мен халықтың әлеуметтік жағдайының жақсаруы себеп, - дейді. 

Келес ауданының Бірінші мамыр ауылында тұратын Көштаевтар әулетінің отбасылық құндылыққа деген көзқарасын көпшілік үлгі етеді. Ақылбек ақсақал мен Идоят апа 42 жыл отандасып, бүгінде жеті перзентінен 21 немере сүйіп отыр. Бес келіні де көпбалалы ана атанған. 

Ұл-қыздарын ұлағаттылыққа баулыған шаңырақтағы татулықтың негізі төзімділікте, дейді әулеттің отанасы. Шаңырақтың шаттығы мен бақыты әкенің мысы мен ананың мейірімінен құралатынын айтады. 

Идоят Сыдыққызы, «Алтын Алқа» иегері:

Мен өзім көпбалалы болғанды жақсы көретін едім. Аллаға шүкір, олар менің бақытым. Барлығы бір бір үй болды. Әрқайсысында өздерінің перзенттері, балалы болып жатыр. Шағалы болып жатыр. Әрбір перзенттерім, немерелерім дүниеге келген сайын мен қуанамын. 

Келес ауданындағы аналардың басым көпшілігі бүгінде көпбалалы болуға ден қойған. Әрбір отбасында кемінде төрт-бес баладан бар. Мамандар мұны еліміздегі тұрақтылық пен халықтың әл-ауқатының жақсарғанымен байланыстырады.

Гүлнұр Құралбаева, Келес аудандық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімінің басшысы:

Келес ауданының халқының санының өскенін байқаймыз осы бес жылдықта. Көпбалалы аналардың саны 13197-ні құрайды. Оның ішінде «Алтын алқа» игері аналарымыз 1678, "Күміс алқа" иегері 3547-ні құрайды. 

Айта кетейік өңірде өткен жылы көпбалалы аналардың саны 145 мың болса, биыл олардың қатары 38 мың анамен толыққан. «Алтын алқа» мен «Күміс алқа» иегерлері әсіресе Жетісай, Сарыағаш пен Сайрам аудандарында көп тіркеліп отыр.