Түркістан облысындағы гендерлік саясат: тең мүмкіндіктер мен жаңа бастамалар

Ал Түркістан облысы – халқы ең тығыз орналасқан, көпұлтты әрі дәстүрге бай өңір болғандықтан, гендерлік саясатты жүзеге асыруда ерекше назар аударылатын аймақтардың бірі. Соңғы жылдары мұнда әйелдердің әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсартуға, тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алуға, гендерлік теңдікті нығайтуға бағытталған көптеген жобалар жүзеге асуда.

Әйелдердің қоғамдық-саяси өмірге қатысуы

Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен қабылданған 2022–2025 жылдарға арналған Гендерлік және отбасылық саясат тұжырымдамасына сәйкес, өңірлерде әйелдердің саясат пен мемлекеттік басқару жүйесіндегі үлесін арттыру жоспарланған.

Түркістан облысында бүгінгі таңда 200-ден астам әйел әртүрлі деңгейдегі мәслихат депутаттары құрамына енген. Бұл – барлық депутаттардың шамамен 25 пайызы. Сонымен қатар, ауылдық округ әкімдері арасында әйелдердің үлесі де артып келеді. Мәселен, 2024 жылы ғана облыстың бірнеше ауылында әйелдер әкім болып тағайындалды. Бұл тәжірибе ауылдағы гендерлік теңдіктің қалыптасуына ықпал етіп отыр.

Экономика және әйел кәсіпкерлігі

Әйелдер кәсіпкерлігін қолдау

Түркістан облысы кәсіпкерлік және өнеркәсіп басқармасының деректеріне сәйкес, қазіргі таңда өңірде 60 мыңнан астам әйел кәсіпкерлікпен айналысады. Олар ауыл шаруашылығы, жеңіл өнеркәсіп, білім беру, қызмет көрсету, туризм салаларында белсенді.

Мемлекет тарапынан әйелдерге жеңілдетілген несиелер мен гранттар беріледі. “Әйелдер кәсіпкерлігін қолдау” бағдарламасы аясында соңғы үш жылда облыста 1500-ге жуық әйел өз ісін бастауға грант иеленген. Мысалы, Сайрам ауданындағы көпбалалы ана тігін цехын ашып, ауыл әйелдерін жұмыспен қамтып отыр.

“Әйелдер кәсіпкерлігі орталығы”

2023 жылы Түркістан қаласында “Әйелдер кәсіпкерлігі орталығы” ашылды. Орталық бизнес-жоспар құру, маркетинг, қаржылық сауаттылық бойынша тегін оқыту курстарын өткізеді. Жылына 2 мыңнан астам әйел кәсіпкерлік бойынша кеңес алады.

Әлеуметтік саладағы бастамалар

Әйелдер мен балаларды қорғау

Облыста тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу мақсатында 2022 жылдан бастап “Әйелдерге арналған кризистік орталықтар” саны артты. Қазіргі таңда Түркістан, Кентау, Сарыағаш қалаларында осындай орталықтар жұмыс істейді. Мұнда әйелдерге психологиялық және құқықтық көмек көрсетіледі.

Ішкі істер департаментінің деректеріне сүйенсек, 2024 жылы тұрмыстық зорлық-зомбылық фактілері 8 пайызға азайған. Бұл – профилактикалық жұмыстардың нәтижесі.

“Әйел бақыты” жобасы

Түркістан облыстық Іскер әйелдер қауымдастығы 2023 жылы “Әйел бақыты” атты ауқымды жобаны іске қосты. Жоба аясында шалғай ауылдарда әйелдерге арналған семинарлар өткізіліп, отбасы құндылықтары мен әйел денсаулығы мәселелері талқыланды.

Білім беру және жастар арасындағы гендерлік саясат

Гендерлік теңдікке тәрбиелеу

Мектептер мен жоғары оқу орындарында “Гендерлік мәдениет” тақырыбында дәрістер ұйымдастырылып, жастар арасында гендерлік теңдікті насихаттау жұмыстары жүргізілуде. Түркістандағы Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінде “Гендерлік саясат және қоғам” атты ғылыми орталық ашылып, студенттер арасында зерттеу жобалары іске асырылуда.

Жастарға арналған бағдарламалар

Жастар ресурстық орталықтарында қыз балаларға кәсіптік бағдар беру жұмыстары жүргізілуде. Мәселен, ІТ, инженерия, агротехнология сияқты дәстүрлі түрде ерлер саласы саналатын бағыттарға қыздардың қатысу үлесі артып келеді.

Денсаулық сақтау саласындағы гендерлік саясат

Әйелдердің репродуктивті денсаулығын қорғау – облыстағы басым бағыттардың бірі. 2024 жылы Түркістанда “Ана мен бала орталығы” ашылып, онда заманауи диагностикалық жабдықтар орнатылды. Сонымен қатар, ауыл әйелдері үшін жылжымалы медициналық көліктер жұмыс істеп, тегін тексерулер жүргізуде.

Мәдениет және дәстүрлі құндылықтар

Түркістан – ислам өркениеті мен түркі мәдениетінің орталығы болғандықтан, гендерлік саясат дәстүрлі құндылықтармен ұштасып жүзеге асады. Әйелдердің қоғамдағы орнын арттыра отырып, ұлттық болмыс пен отбасылық институтты сақтау – басты қағида.

Облыста жиі өткізілетін “Отбасы күні”, “Аналар мерекесі”, “Әйелдер форумы” сияқты іс-шаралар дәстүрді сақтай отырып, заманауи қоғам талаптарына жауап беретін теңдік қағидаттарын насихаттайды.

Халықаралық әріптестік

Түркістан облысы Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму бағдарламасымен (БҰҰДБ) бірлесіп, әйелдердің ауыл шаруашылығындағы үлесін арттыру жобасын іске асыруда. Бұл жоба арқылы әйелдер жаңа агротехнологияларды меңгеріп, экспортқа бағытталған өнім өндіруге мүмкіндік алды.

Сонымен қатар Еуропалық Одақтың қолдауымен “Әйелдер құқығын қорғау және теңдікке жету” жобасы жүзеге асырылып, құқық қорғау саласында әйел мамандардың біліктілігін арттыру бойынша тренингтер өткізілді.

Болашаққа жоспарлар

Түркістан облысының 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында гендерлік саясатқа байланысты мынадай мақсаттар қойылған:

Әйелдердің ауыл әкімдігі мен мәслихаттардағы үлесін 30 пайызға жеткізу;

Әйел кәсіпкерлер санын екі есеге арттыру;

Барлық аудан орталықтарында әйелдерге арналған кәсіпкерлік және құқықтық кеңес беру орталықтарын ашу;

Гендерлік теңдік тақырыбында БАҚ арқылы тұрақты ақпараттық науқандар жүргізу.

Түркістан облысында демографиялық өсу деңгейі жоғары дәрежеде. 2021 жылы 65 мың бала дүниеге келген. Ардақты аналар саны бойынша өңіріміз көшбасшылар қатарында. «Қазақстан Республикасындағы 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасы» бойынша облыс әкімі жанындағы әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі комиссия жұмыстары жоспарға сай жүргізілуде. Бұл бағытта “Бақытты отбасы», «Жанұя», «Шаңырақ» және тағы басқа жобалар жүзеге асырылуда. Сондай-ақ, Түркістан қаласында «Қамқорлық» отбасы орталығын ашу жоспарланған. Отбасы орталығы негізгі 10 бағыт бойынша жұмыс жүргізеді. Олар: психологиялық қолдау көрсету, құқықтық жәрдем беру, үкіметтік емес ұйымдармен бірлескен жұмыс жүргізу, медиаторлармен бірлескен жұмыс (отбасындағы проблемалармен ажырасудың алдын алу, құқықтық көмектер) жүргізу, өз кәсібін игеруге ықпал ету, үй жағдайында жұмыспен қамтылуға жәрдемдесу, денсаулық сақтау және және көші-қон бойынша мәселелерін шешу, тұрғын үй мәселелері бойынша көмек көрсету, мұқтаж аналарға арналған курстарды ұйымдастырып, оқыту және аз қамтылған отбасыларға көмек көрсету. Орталықта кондитерлік, тігіншілік, компьютерлік сауаттылық, шаштараз, СММ кәсібін меңгеру, дефектолог-логопед мамандарды даярлау да қолға алынбақ.

Түркістан облысында шағын және орта кәсіпкерліктің 31 пайызында іскер әйелдер басшылық жасауда

 

Отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасында: «Мемлекеттік саяси қызметшілер құрамында әйелдердің өкілдік етуі саласында оң серпін жоқ. Жұмыс істейтін 728 мемлекеттік саяси қызметшінің 65-і немесе 8,9 %-ы әйелдер. Қазақстан Республикасы Үкіметінің құрамындағы әйелдердің үлесі 9 %-ды құрайды. Ал, Испания мен Финляндияда Үкімет мүшелерінің 60 %-дан астамы әйелдер» делінген.

Жергілікті (аумақтық) атқарушы органдардағы басшы лауазымдарда әйелдердің өкілдік етуінде үлкен өзгерістер байқалмайды. Облыс әкімі лауазымындағы әйелдердің үлесі − 5,9 % (17 облыстың 1-уі). Барлық
17 өңірде әйел әкім орынбасарларының үлесі 9,3 %-ды құрайды. Облыстар, астана, республикалық маңызы бар қалалар әкімдерінің және олардың бірінші орынбасарларының жалпы құрамында әйелдер 9,5 %-ды құрап отыр.

Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша мемлекет қатысатын компаниялардың басшы органдарында әйелдер үлесін кезең-кезеңімен 30 %-ға дейін арттыру бойынша жұмыс жүргізіліп жатқанын атап өткен жөн.

Бүгінде Түркістан облысы  халық саны жағынан еліміздегі көшбасшы өңір. Тиісінше көп балалы аналар саны жағынан да ел бойынша алдыңғы орында. Өңірдегі аналар тек отбасының ұйытқысы ғана болып қоймай, қоғамның барлық саласында жемісті еңбек етіп келеді. Әсіресе, кәсіпкерлік, бизнес саласындағы ханымдардың үлесі жыл санап артуда.

Түркістан облысында әйелдер қауымы барлық салада белсенділік танытуда. Облыс көлемінде шамамен 213 мыңнан астам кәсіпкер бар.  Оның 68 мыңы – қыз-келіншектер. Яғни шағын және орта кәсіпкерліктің 31%-ында іскер ханымдар  басшылық жасап отыр.

2024 жылы 27 желтоқсанда Түркістан облысы әкімінің орынбасары Бейсенбай Тәжібаевтың төрағалығымен Түркістан облысы әкімі жанындағы әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі комиссия отырысы өтті.

Комиссия отырысына ҚР Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия мүшесі, комиссия бойынша Түркістан облысының кураторы Баян Жандосова және облыстық комиссия мүшелері, құзырлы орган қызметкерлері, аудан, қала әкімдерінің орынбасарлары және комиссия мүшелері селекторлық форматта қатысты.

Жиында облыстық білім басқармасы басшысының орынбасары Айгүл Қасымбекова Әкелер институтын дамыту және әкенің отбасылық тәрбиедегі рөлін арттыру туралы айтты. Облыс әкімінің отбасы және әйелдер істері жөніндегі штаттан тыс кеңесшісі, комиссия мүшесі Инара Намазбаева облыстық деңгейдегі гендерлік бюджеттеу жөніндегі жобаны іске асыру қорытындылары туралы баяндады.

– Бүгінгі таңда бала тәрбиесіндегі әкенің рөлін көтеру, әке институтын нығайту және балалардың бойында патриоттық сезімді, рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастыру мәселелері өзара байланыста болуы тиіс. Күшті отбасының қалыптасуында, балаларды тәрбиелеу мен дамытуда, ерлердің мінез-құлқын қалыптастыруда әкелердің белсенділігі қажет. Бүгінде Қазақстан Республикасында 2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасын іске асыру аясында облыста тиісті жұмыстар жоспарға сай жүргізілуде, – деген Бейсенбай Тәжібаев айтылған ұсыныстар мен ескертпелерді хаттамаға түсіруді тапсырды.

Жиынның күн тәртібінде 4 мәселе қаралып, ұсыныс-пікірлер тыңдалды. Аудан, қала әкімдерінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі комиссиялар қызметіне жасалған мониторинг қорытындысы баяндалды. Облыс әкімі жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі комиссияның 2024 жылғы жұмыс қорытындылары және 2025 жылға арналған жоспарлары талқыланды.

Басқосу соңында облыс әкімінің орынбасары аталған комиссия жұмысын жандандыруды тапсырды.

Айта кетейік, өңірімізде әйелдер қауымы барлық салаларда жемісті еңбек етіп келеді. Облыс көлемінде шамамен 210 258 мың кәсіпкер болса, оның 90 мыңнан астамы – әйелдер. Статистикаға сәйкес, шағын және орта кәсіпкерліктің 43,1%-на нәзік жандылар басшылық жасауда. Әйелдердің басым бөлігі білім беру мен денсаулық саласында еңбек етуде. Сонымен қатар Түркістан облысындағы іс басындағы 5631 мемлекеттік қызметшінің 1553-ы – әйелдер. Оның ішінде, 235-і басшылық лауазымдарды атқарады.