Түркістан облысындағы гендерлік саясат: жетістіктер, бастамалар және жаңа бағыттар

Қазақстан Республикасының «2030 жылға дейінгі отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасы» аясында Түркістан облысында да бірқатар нақты қадамдар жасалуда. Әйелдердің құқықтарын қорғау, олардың кәсіпкерліктегі, саясаттағы және білім беру жүйесіндегі рөлін арттыруға бағытталған жобалар іске асырылуда. Сонымен қатар, гендерлік зорлық-зомбылықтың алдын алу, отбасылық құндылықтарды қолдау және әлеуметтік әлсіз топтарды қорғау мақсатындағы бастамалар жүйелі түрде жүзеге асуда.

Құқықтық және институционалдық негіз

Гендерлік саясат Қазақстан Конституциясымен, «Ерлер мен әйелдердің тең құқықтары мен тең мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктері туралы» заңымен және ұлттық тұжырымдамамен реттеледі. Түркістан облысы осы құжаттарға сүйене отырып, аймақтық деңгейде әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі комиссияның жұмысын жандандырып келеді.

Комиссия отырыстарында аймақтағы әйелдердің жұмыспен қамтылуы, отбасындағы әлеуметтік тұрақтылық, жастар тәрбиесі, ерте жүктіліктің алдын алу, репродуктивті денсаулық мәселелері тұрақты қаралып отыр. Мұндай үйлестіру жұмыстары облыстық әкімдік пен жергілікті мәслихаттың күн тәртібінде ерекше маңызға ие.

Экономикалық қолдау және әйел кәсіпкерлігінің дамуы

Соңғы жылдары Түркістан облысында әйел кәсіпкерлердің саны айтарлықтай өсті. 2023 жылы 800-ден астам кәсіпкер әйел мемлекеттен 2,3 млрд теңгеге жуық грант пен жеңілдетілген несие алған. 2024 жылғы көрсеткіш бойынша облыстағы кәсіпкерліктің 42%-ы әйелдердің үлесінде.

Әйелдер тек дәстүрлі кәсіп саласында ғана емес, заманауи бағыттарда да белсенділік танытып жүр. Мәселен, цифрлық технология, агроинновациялар, қолөнерді брендке айналдыру, әлеуметтік кәсіпкерлік жобаларда әйелдердің үлесі артуда. Бұл тек экономикалық тұрғыдан ғана емес, әлеуметтік өмірде де олардың белсенді болуына ықпал етеді.

«Әйелдер лидерлігі мектебі», «Әйелдер және инновациялар» көрмесі сияқты жобалар әйелдердің іскерлік қабілетін шыңдауға, жаңа мүмкіндіктерге жол ашуға бағытталған.

Білім беру және кадрлық әлеует

Облыстағы жоғары оқу орындарында білім алушылардың 55%-ын қыздар құрайды. Бұл көрсеткіш — жастар арасындағы гендерлік теңдіктің бір көрінісі. Сонымен қатар, мектеп директорларының 30%-ы әйелдерден тұрады. Бұл да басқару саласында гендерлік теңдіктің күшейіп келе жатқанын аңғартады.

Білім беру жүйесінде қыздардың үлесі артуы — болашақта аймақтағы саясаткерлердің, кәсіпкерлердің, ғалымдардың арасында әйелдердің көп болатынын көрсетеді.

Саяси белсенділік

Облыстық мәслихат депутаттарының 28%-ы әйелдер. Аудандық және қалалық деңгейде бұл көрсеткіш шамамен 35%-ға дейін жеткен. Ауыл әкімдерінің арасында да әйелдердің үлесі жыл сайын артып келеді.

Бұл үрдіс аймақтағы гендерлік саясаттың саяси өмірде де нақты нәтижелер беріп жатқанын көрсетеді. Әйелдер тек сайлаушы ретінде ғана емес, шешім қабылдаушы органның мүшесі ретінде де қоғамға ықпал етіп отыр.

Әлеуметтік қорғау және отбасылық қолдау

2024 жылы Түркістан облысында 400 мыңнан астам бала жәрдемақы алды. Көпбалалы аналарға қосымша әлеуметтік көмек көрсету кеңейтілді. «Балапан» бағдарламасы арқылы мектепке дейінгі мекемелердің желісі ұлғайып, аналардың еңбек нарығына қайта оралуына мүмкіндік жасалды.

Сонымен қатар, Кентау қаласында Отбасын қолдау орталығы ашылды. Мұнда 17 қызметкер жұмыс істейді. Орталықта 25 адамға дейін уақытша тұруға мүмкіндік беретін орын бар. Бұл орталық әйелдер мен балаларға психологиялық, құқықтық және әлеуметтік көмек көрсетумен айналысады.

Гендерлік зорлық-зомбылықтың алдын алу

Облыстағы маңызды жетістіктердің бірі — ЮНФПА ұйымымен бірлескен гендерлік зорлық-зомбылықтың алдын алу жобасы. Бұл жоба Орталық Азияда алғаш рет Түркістан облысында іске қосылды. Жоба аясында арнайы әлеуметтік-психологиялық қызмет жүйесі құрылды.

Сонымен қатар, облыста үш дағдарыс орталығын ашу жоспарланып отыр. Мұнда зорлық-зомбылыққа ұшыраған әйелдер мен балаларға уақытша баспана, психологиялық көмек және заңгерлік кеңес беріледі. БАҚ өкілдері мен әлеуметтік қызметкерлерге арналған семинар-тренингтер өткізіліп, гендерлік зорлық-зомбылық туралы дұрыс ақпарат тарату мәдениеті қалыптастырылуда.

Дәстүр мен қазіргі заманның үйлесімі

Түркістан — тарихы мен мәдениеті бай өңір. Дәстүр мен дін аймақ өмірінде үлкен рөл атқарады. Гендерлік саясатты жүзеге асыру барысында осы дәстүрлерді ескеріп, ұлттық құндылықтармен үйлестіру маңызды.

Мысалы, отбасылық құндылықтарды дәріптейтін жобаларда әйелдердің қоғамдағы рөлін арттыруға бағытталған идеялар дәстүрмен үйлесімді ұсынылады. Бұл тәсіл өңірдегі гендерлік саясаттың тұрақты әрі мәдени тұрғыда қабылдануына ықпал етеді.

Болашақ жоспарлар

Түркістан облысы әкімдігі алдағы уақытта:

• әйелдердің кәсіпкерлікке қатысуын 50%-ға дейін жеткізу;

• ауыл әйелдеріне арналған бизнес-инкубаторлар ашу;

• әйелдердің саясаттағы үлесін арттыру үшін арнайы оқыту бағдарламаларын енгізу;

• гендерлік зорлық-зомбылыққа қарсы толыққанды инфрақұрылым қалыптастыру;

• жастар арасындағы гендерлік мәдениетті нығайту шараларын іске асыруды жоспарлап отыр.

Түркістан облысы гендерлік саясатты жүзеге асыруда Қазақстандағы үлгілі өңірлердің біріне айналып келеді. Әйелдердің кәсіпкерлік, білім, саясат, әлеуметтік қолдау жүйесіндегі белсенділігі жыл сайын артуда.

Жаңа жобалар мен бағдарламалар гендерлік теңдікті ілгерілетіп қана қоймай, өңірдің әлеуметтік тұрақтылығы мен экономикалық дамуына оң әсерін тигізуде. Дәстүр мен қазіргі заманның үйлесімін сақтай отырып, облыс өзінің гендерлік саясаттағы бағыттарын нығайтып, болашаққа сенімді қадам басып отыр.

Сонымен қатар, мемлекеттік қызметтегі әйелдер отбасылық міндеттермен қатар, көбіне ер-азаматтардың салалары болып табылатын коммуналдық, абаттандыру, инженерлік бағыттар бойынша және полиция саласындағы мемлекеттік әкімшілік қызметті де атқаруда.

Түркістан облысында мемлекеттік органдарда нақты қызмет атқаратын 5650 мемлекеттік қызметшінің ішінде әйелдердің саны – 1543, оның ішінде 236 басшылық лауазымдарда қызмет атқарады.

Яғни, әйелдер қоғамымыздың барлық салаларында да, белсенділік танытып, ер азаматтармен қатар еңбектеніп, қабілет дарынымен, іскерлігімен көзге түсіп қана қоймай, мемлекетіміздің өсіп-өркендеуіне өз үлестерін қосуда.

Бүгінде қазақ әйелі – отбасының ұйытқысы ғана емес, білікті маман, жауапты басшы. Олардың қоғамда алар орны ерекше.

Айта кетсек, соның бірі – Мақтаарал ауданының тумасы 2 қыз, 1 ұл өсіріп отырған ана Балжан Мадиқызы Алипбек.

Мемлекеттік қызметші ретінде алғашқы еңбек жолын 1994 жылы Шардара ауданы, Достық ауылының әкімі болып бастап, қазіргі таңда Түркістан облысы Әділет департаменті басшысының орынбасары болып қызмет атқарады.

Сондай-ақ, 2022 жылдың қазан айында «Ерен еңбегі үшін», 2024 жылы Түркістан облысы әкімінің «Облысқа сіңірген еңбегі үшін» медалімен және осы жылдың шілде айында Түркістан облысының «Құрметті азаматы» марапатына ие болған.

Осы тұрғыда, әйелдерді қолдап, оларға мүмкіндіктер жасау – ердің қолына алақан жаймай, ерлермен бірдей табыс тапқан әйел­дің отбасында да рөлі артатыны ақиқат.

Айта кетелік, Ernur.kz сайты мәлімдегендей, 2023 жылы Түркістанда «Әйелдер кәсіпкерлігін дамыту – аймақты дамыту» атты тақырыпта дөңгелек үстел өтті.

Түркістанда «Әйелдер кәсіпкерлігін дамыту – аймақты дамыту» атты тақырыпта дөңгелек үстел өтті. Қазақстандағы әйелдер кәсіпкерлігін және гендерлік теңдікті дамыту Коалициясы ұйымдастырған басқосудың маңызы айрықша. Себебі, алқалы жиынның мақсаты – жаңарған Түркістан өңірінің бизнес саласындағы әлеуетін көтеру. Облыс әкімінің орынбасары Бейсен Тәжібаев жиынның маңыздылығына тоқталды. "Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «Әйелдердің қоғамдағы рөлін кеңейте түсу – мемлекетіміздің алдында тұрған негізгі міндеттің бірі» - деді. Әйелдердің кәсіпкерлікпен айналысуына, еңбек құқығының сақталуына жағдай жасауды тапсырды. Елімізде, облысымызда әйелдердің қоғамдағы рөлін арттыру, құқықтарын қорғау бағытындағы жобаларға қолдау көрсетілуде. Нәтижесінде кәсіпкер әйелдер саны артып келеді. Бұл басқосуда маңызды ұсыныстар айтылып, жаңа жобаларға жол ашылатындығына сенемін. Қазақтың қыз-келіншектері қоғамның сан саласында белсенді болып, олардың бастамаларына қолдау көрсетілуі тиіс", – деді Түркістан облысы әкімінің орынбасары. ҚР Ұлттық экономика министрлігіне қарасты кəсіпкерлікті мемлекеттік қолдау жəне қорғау департаменті директорының орынбасары Мерей Исаеваның пікірінше, кәсіпкерлікті дамыту бағытында нәзік жандылардың үлесі мол. Ал Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссия мүшесі Баян Жандосова да тақырыпқа қатысты маңызды ойлар қозғады. Өзге де спикерлер әйелдерді кәсіпкерлікеке баулу, оларға қолдау көрсету бағытында баяндамалар жасады. Мемлекеттік органдардың өкілдері Түркістан облысындағы әйелдер кәсіпкерлігі мен шағын және орта кәсіпкерлігінің дамуы мен келешегі туралы ақпаратпен бөлісті. Қазақстандағы әйелдер кәсіпкерлігін ынталандыру бойынша ұсыныстар талқыланып, Еуропалық қайта құру және даму банкінің (ЕҚДБ) өкілдері банктің тарапынан шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау мен «Бизнестегі әйелдер» бағдарламасы туралы ақпарат берді. Қазіргі таңда Көпбалалы аналар саны бойынша Түркістан облысы бірінші орында. Жалпы алғанда облыс көлемінде 184 мыңнан астам шағын және орта кәсіпкерлік жұмыс істейді. Осылардың ішіндегі 45 мыңға жуық әйел шағын және орта бизнеске басшылық жасап келеді. «TURKISTAN» Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығында КММ-нің өткен жылдың қорытындысы бойынша 1507 бизнес-жоспар жасалған. Аталған бизнес-жоспардың 466-сы – әйелдердің, қыз-келіншектердің идеясы. Сонымен қатар өткен жылға 1007 жоба сүйемелденіп, қаржы қаралған болса, оның 266-сы әйелдер кәсіпкерлігіне тиесілі болды.