Түркістан облысындағы отбасылық бағдарламалар: кешенді қолдау мен нақты нәтижелер

“Отбасы – қоғамның тірегі” – кешенді бағдарлама

2024–2025 жылдары жүзеге асырылып жатқан бұл бағдарлама келесі бағыттарды қамтиды:

Жастарды отбасылық өмірге психологиялық және құқықтық тұрғыдан дайындау курстары,

Некеге тұрушы жас жұбайларға тегін кеңес беру орталықтарын ашу,

Ажырасу деңгейін төмендетуге бағытталған қоғамдық және діни ұйымдармен бірлескен іс-шаралар,

Әлеуметтік тұрғыдан осал отбасыға моральдық және материалдық қолдау көрсету  .

Осы бағдарлама аясында 2025 жылдың алғашқы жартыжылдығында облыста 6 жаңа “Отбасы орталығы” ашылып, жас жұбайларға тегін кеңес қызметі көрсетілуде  .

Отбасын қолдау орталықтары мен цифрлылық

2025 жылдың наурыз айында облыс бойынша отбасын қолдау орталықтарының саны 17-ге жетті, бұл өткен жылмен салыстырғанда 10 орталыққа артық екенін көрсетеді. Әр орталықта шамамен 160 маман жұмыс істеп жатыр, олардың техникалық жабдықталуы жергілікті бюджет есебінен қамтамасыз етілген.

2025 жылдың наурызынан бастап “FSM Social” мобильді қосымшасы енгізіліп, әлеуметтік қолдау процесі автоматтандырылды — бұл өмірлік қиындыққа тап болған азаматтарға жедел қолдау көрсетуге мүмкіндік береді  .

“Қамқорлық” бағдарламасы: нақты қолдаулар

Бұл бастама облыстық әкімдік, жұмыспен қамту басқармасы және «AMANAT» партиясының филиалының бірігуімен жүзеге асырылуда. Бағдарлама бойынша:

2 700-ден астам отбасыға 825 млн ₸ демеушілік көмек көрсетілді,

85 отбасыға тұрғын үй берілді,

1 036 отбасы (жалпы 2 679-ының 38,7%-ы) дағдарыстан шығарылып, 630 отбасы қанағаттанарлық деңгейге жеткізілді  .

Бұл көрсеткіштер өткен жылдармен салыстырғанда қолдау көлемінің және оның тиімділігінің айтарлықтай артқанын дәлелдейді: 2021 жылы 1 036 отбасыға 308,5 млн ₸, 33 отбасыға пәтер беріледі. Ал биылғы жылы 1 500-ге жуық отбасы қолдауға жоспарланған  .

Медициналық-әлеуметтік қолдау – ана мен балаға арнау

Перинаталдық қызметтердің сапасын арттыру мақсатында:

2024 жылы Түркістан қаласында 500 орындық жаңа перзентхана ашылып, Кентау мен Жетісайда филиалдары жұмыс істей бастады,

2025 жылдан бастап барлық орталықтарда Smart-Med цифрлық жүйесі енгізіліп, жүкті әйелдердің денсаулығы онлайн бақыланады  .

Сонымен қатар, көпбалалы және жалғызбасты аналарға арналған арзанпұзды ипотекалық бағдарлама өндірілу нәтижиесінде шамамен 600 отбасы жаңа пәтерге қол жеткізді  .

Білім беру, тәрбие және қосымша қолдау

Өңірде білім беру инфрақұрылымы да активті түрде дамуда:

2023–2024 жылдары 35 мектеп, 47 балабақша ашылып, 20 000-нан астам бала қамтылды,

2025 жылы “Ана мектебі” орталықтары іске қосылып, жас аналарға бала күтімі, психологиялық қолдау мен отбасылық кеңес ұсынылады,

“Artsport” бағдарламасы аясында 70 000 бала спорт пен өнер үйірмелеріне тегін қатысуда,

4 дағдарыс орталығы тұрмыстық зорлық-зомбылыққа ұшыраған аналарға уақытша баспана, психологиялық және құқықтық қолдау көрсетеді  .

Семинарлар мен кадрлық әлеуетті дамыту

2024 жылдың қазан–желтоқсан айларында Мәдениет және Ақпарат министрлігінің ұйымдастыруымен республикалық деңгейде отбасын қолдау орталығы қызметкерлеріне арналған оқыту семинарлары өтті. Тренингтерде мамандарға диагностикалық әдістер, жоспарлау және кешенді көмек көрсету дағдылары үйретілді  .

Болашаққа бағдар: алдағы жоспарлар

Келесі үш жылға арналған негізгі жоспарлар арасында:

Әр ауданда “Отбасылық құндылықтар музейін” ашу,

Жас жұбайларға арналған арнайы гранттық бағдарлама енгізу,

Отбасылық құндылықтарды насихаттайтын аймақтық телевизиялық жобаларды іске асыру,

Мектептерде “Отбасы тәрбиесі” пәнінің пилоттық түрде енгізілуі жоспарланған  .

Бұл бастамалар өңірдің әлеуметтік институтын нығайтуда жаңа сапа деңгейіне көтеруге бағытталған.

Түркістан облысындағы отбасылық бағдарламалар кешенді әрі жан-жақты сипатқа ие:

“Отбасы – қоғамның тірегі” бағдарламасы арқылы жас отбасыларға білім мен қолдау,

Отбасын қолдау орталықтары мен “FSM Social” қосымшасы арқылы цифрлық тиімділік,

“Қамқорлық” бағдарламасы арқылы нақты көмек пен тұрғын үй,

Перзентханалар мен цифрлық жүйелер арқылы аналарға арналған медициналық қолдау,

Білім беру, мәдени және психологиялық қолдау арқылы отбасы өмірінің сапасын арттыру,

Алдағы жоспарлар арқылы қоғамдық сананы нығайту.

Бұл бағдарламалар Түркістанды отбасылық саясатта үлгі өңірге айналдырып отыр әрі болашақ буынға тұрақты, берік отбасылық қоғам қалыптастыруға бағытталған маңызды бастамалар қатарына жатады.

Айта кетелік, Қаңтар айында Түркістан облысында 40 отбасы жаңа баспанаға ие болды.

Түркістан облысында 40 отбасы жаңа баспанаға ие болды. Бұл қадам Президенттің халықтың әл-ауқатын арттыру және өмір сапасын жақсарту жөніндегі тапсырмалары аясында жүзеге асырылып, әлеуметтік осал топтар мен көп балалы отбасыларды тұрғын үймен қамтамасыз етуге бағытталған.

  Шардара ауданында Жаңа жыл мерекесі қарсаңында 40 пәтерлі тұрғын үй кешені пайдалануға берілді. Тұрғын үй кілтін аудан әкімі Арман Қарсыбаев тапсырып, қуанышты оқиғамен тұрғындарды құттықтады. Аудан басшысы бағдарламаның аясында салынған тұрғын үйдің ел игілігіне ұсынылғанын атап өтіп, жаңа баспаналы отбасыларға тек жылылық пен қуаныш тіледі. Жаңа қонысқа қоныстанған тұрғындар да осы қуанышты сәтті Жаңа жылмен бірге қарсы алып, алғыстарын білдірді.

Бұл шара аудан тұрғындарының тұрмыс жағдайын жақсартуға бағытталған көптеген бастамалардың бірі болып табылады.

Сондай-ақ, 20 ақпанда Түркістан облысында өмірлік қиын жағдайға тап болған отбасылар мен жекелеген азаматтарға жұмысқа орналасу, кәсіпкерлік қызметке тарту, кәсіби дағдыларды игеру, құқықтық проблемаларды шешу, психологиялық көмек көрсету сияқты мемлекеттік қолдаулар көрсетіліп келеді. Осы бағыттағы атқарылып жатқан жұмыстар мен жоспарлар Түркістан облысының әкімі Нұралхан Көшеровтің төрағалығымен өткен жиында кеңінен талқыланды.

Нұралхан Көшеров жауапты тұлғаларға өзектендіруге жататын азаматтарды анықтап, тиісті шаралар жүргізуді тапсырды. Аудан, қала, ауыл әкімдері мен жауапты бөлімдерге осы бағыттағы жұмысты реттейтін нақты алгоритм ұсынуды жүктеді. Жұмыс орындарын көбейту, инвестиция тарту, өзіндік кірістерді ұлғайту, тұрғындардың әлеуметтік жағдайын жақсартуға басымдық беру керектігін ескертті.

Жиында Облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының басшысы Әсия Темірбаеваның айтуынша, Отбасының цифрлық картасындағы деректерге сәйкес бүгінгі таңға облыс бойынша 508 414 отбасы бар. Оның ішінде, А – қауіпсіз деңгейінде 10 002 отбасы немесе 2%, В – қанағат деңгейінде 165 712 отбасы немесе 32,6%, С — қолайсыз деңгейінде 181 067 отбасы немесе 35,6% болып қалыптасқан. D және Е санаттарында 151 633 отбасы есепке алынып, олардың үлесі 29,8%-ды құрап отыр. Сондай-ақ облыс бойынша жарналары мен аударымдары жоқ 18 455 жеке кәсіп иесі бар. Олардың үлесі 3,8%-ды құрайды. Өңірде мекенжайы бойынша тіркелген, алайда мүлдем тұрмайтындар саны – 23 887, бұл D және Е санатындағы азаматтардың 4,9%-ын құрады. Оларды нақты тұрып жатқан тұрғылықты жері бойынша тіркеуді рәсімдеу қажет.

Отбасының әл-ауқатын бағалау мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерінен алынған 9 критерий негізінде автоматты түрде айқындалады. Нақтырақ айтқанда, отбасының әлеуметтік саламаттылығы, жұмыспен қамтылуы, кірістер және кредиттік міндеттемелері, ауыл шаруашылығы, жылжымалы мүлкі, әлеуметтік қорғалуы, денсаулық деңгейі, білім деңгейі, тұрғын үй жағдайлары есепке алынады.

Айта кетейік, жыл соңына дейін Д мен Е деңгейдегі отбасылар санын 137 мыңға дейін төмендеу межеленді. Осы бағытта тиісті жұмыстар жүргізіледі.

2023 жылы Түркістан қаласындағы «Фараб» кітапханасында «Отбасы.Тұлға.Азаматтық қоғам» - атты Түркістан облысы ата-аналар форумы болып өтті. Форум Түркістан облысының қоғамдық даму басқармасы және «Түркістан облысының ата-аналар қауымдастығы» қоғамдық бірлестігінің ұйымдастыруымен жүзеге асты.

Жиынға Түркістан облысы әкімінің орынбасары Бейсен Дәулетұлы, ҚР Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі Ұлттық комиссия мүшесі Баян Айтбекқызы, «Түркістан қалалық әйелдер алқасы» ҚБ төрайымы Ұлжалғас Әбенқызы қатысты. Сондай-ақ, кездесуде қоғамдағы түрлі отбасылық психолог, отбасы академиясының негізін қалаушылар мен отбасылық дәрігергерлер өздерінің баяндамасын жасады.

Форум Түркістан облысында отбасы инистутын нығайтуға, бала тәрбиесіндегі ата – ананың рөлін арттыруға, балаларға қатысты зорлық-зомбылықты болдырмау және алдын - алу бойынша мәліметтермен ата-аналарды, келген қонақтарды хабардар ету мақсатында ұйымдастырылған.

«Халқымыз үшін отбасы ұғымы аса маңызды. Расында әрбір отбасы – тұтас қоғамның айнасы. Отбасылық құндылықтар мен салт-дәстүр сақталған Түркістан өңірі демографиялық өсім бойынша көш бастап келеді. Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша мемлекеттік және қоғамдық институттар тарапынан отбасылардың әл–ауқатын арттыру бойынша кешенді шаралар қабылданып жатыр. Біз жылдағы дәстүрмен облысымызда кезекті «Мерейлі отбасы» ұлттық конкурсын бастадық. Бұл шын мәнінде нағыз халықтық қолдауға ие ұлттық жобаға айналды. Бүгінде кейбір БАҚ елімізде отбасылық құндылықтардың өзгергенін жазып жатады. Дегенмен, шын мәнінде, біздің қоғамда үлгі болатын отбасылар өте көп. Әртүрлі жобалар мен байқаулар бізге осыны көрсетіп келеді. Қуатты мемлекет те, ынтымағы жарасқан қоғам да – ең алдымен бірлігі бекем, берекесі мол отбасынан құралады. Өнегелі отбасылар – ертеңгі ел басқаратын зиялы азаматты да тәрбиелейді, бәсекеге қабілетті қоғамды қалыптастырады»,- дейді Бейсен Дәулетұлы.

Айта кетсек, өңірімізде отбасылар саны 400 мыңға жуық, оның ішінде 182 мың көп балалы отбасы. Бүгінгі таңда облыста халық саны 2 млн. 125 мың адамды құрайды. Яғни, 2022 жылғы 1 мамырмен салыстырғанда 31,6 мың адамға немесе 1,5%-ға өсіп отыр.

Сондай-ақ, Отбасы күні қарсаңында Түркістан қаласына ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің кеңесшісі, «Отбасын қолдау орталықтарының қызметін жетілдіру жөніндегі жобалық кеңсенің» басшысы Фарида Сағындық пен БҰҰ Балалар қорының Балаларды қорғау жөніндегі үйлестірушісі Азамат Жаманчинов жұмыс сапарымен келді.

Екі күндік іссапардың бірінші күні аясында делегация Түркістан қалалық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімінің «Отбасын қолдау орталығы» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің жұмысымен танысты. Орталықтың отбасылық құндылықтарды нығайту және әлеуметтік қолдау көрсету бағытында атқарып жатқан жұмыстар барысымен танысып, қызметкерлермен кездесу өткізді.

Министрлік өкілдері отбасылық және әлеуметтік мәселелермен айналысатын мобильдік топ мүшелеріне арналған кезең-кезеңімен оқыту-семинарлар ұйымдастырып, теориялық және практикалық бағытта салааралық өзара іс-қимылды тиімді жетілдіру жолдарын қарастырмақ.

Оқыту-семинарына жалпы саны 300-ге жуық маман қатысады деп жоспарланған. Олардың әрқайсысы өз салаларында отбасын қолдау қызметінің тиімділігін арттыруға бағытталған тәжірибелермен алмасып, кәсіби құзыреттерін жетілдіруге мүмкіндік алады.

Айта кетейік, Түркістан қаласында Отбасын қолдау орталығы қала тұрғындарына әлеуметтік, құқықтық және психологиялық көмек көрсететін арнайы орталықтар жұмыс атқарады.

Осы ретте қала әкімі Әзімбек Пазылбекұлының құттықтауын назарларыңызға ұсына кетсек. «Сіздерді 15 мамыр – Халықаралық отбасы күнімен шын жүректен құттықтаймыз!

Бұл ерекше күн – қоғамның ең басты тірегі саналатын отбасының маңызын айқындайтын, адам өміріндегі мейірім мен жылулықтың, бірлік пен татулықтың символы. Отбасы – әрбір адамның тұлға ретінде қалыптасуына негіз болатын алғашқы мектеп, ал оның берекесі – елдің жарқын болашағының кепілі.

1993 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы бұл күнді ресми түрде бекітіп, 1994 жылдан бастап әлем жұртшылығы жыл сайын кең көлемде атап өтуде.

Осы мерекелі күні әрбір шаңыраққа амандық, ырыс пен ынтымақ тілейміз. Отбастарыңызда әрдайым махаббат пен өзара түсіністік салтанат құрсын!» делінген қала басшысының құттықтауында.

Иә, расында да, 1993 жылы 20 қыркүйекте  Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының шешімімен 15 мамыр – Халықаралық отбасы күні деп бекітілген болатын. Ал Отбасы күні 1994 жылы алғаш рет аталып өтілді. Бұл күнді белгілеудің себебі, түрлі мемлекетте қоғамның назарын отбасы құндылығына аудару қажеттігінен туындаған.

Отбасы – махаббат пен мейірімнің, құрмет пен сыйластықтың ошағы. Отбасы – біздің қоғамда әрқашан да рухани және мәдени дәстүрлердің сақтаушысы. Қазақта «Отан отбасынан басталады» деген ұлағатты сөз бар. Мемлекеттің дамуында, қоғамның қалыптасуында отбасының, ұрпақ тәрбиесінің маңызы зор. Сондықтан бұл күннің де ерекшелігі осында. Отбасылық құндылықтар мен Отбасы институтының маңызын Мемлекет басшысы да жіті түсініп, оны нығайтудағы саясатты қолдайды.

«Отбасы институты еңбекқорлық, білімпаздық, тілектестік сынды «Адал азаматқа» тән қасиеттерді қоғамда жан-жақты дәріптеу арқылы ұлттың жаңа сапасын қалыптастыруға өлшеусіз үлес қосады. Әр отбасының әл-ауқатын жақсарту – Әділетті Қазақстанды құру жолындағы негізгі міндеттің бірі», – деген еді Президент Қасым-Жомарт Тоқаев.

Қазақстанда отбасы институтын қолдау және дамыту бойынша заң актілері мен мемлекеттік бағдарламалар қабылданды. Отбасын, ана мен баланы қорғау – мемлекеттің бақылауында. Қазақстанда отбасылық құндылықтарды нығайту, отбасының басым моделін ілгерілету, бала тууды көбейту, барлық қоғамдық салаларда гендерлік теңдікті дамыту – республикадағы отбасы саясатының негізгі құрамдас бөлігі.

2011 жылы «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» Кодекс қабылданды. Кодекс отбасылық қатынастарды реттейді, ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттерін, қамқоршылық пен қорғаншылық мәселелерін белгілейді, отбасылық қатынастарға қатысты негізгі ұғымдарды нақтылайды. Кодексте тек мемлекеттік органдарда тіркелген неке заңды болып саналады. Ал қалған түрі – некесіз бірге тұру және діни жоралар бойынша қиылған некенің елімізде заңды күші жоқ және жоққа шығарылады. Бұдан шығатын қорытынды, мұндай отбасында туған балалар және ажырасқаннан кейін мүлікке заңды құқығына қатысты мәселелер ең осал. Сонымен қатар Қазақстандағы ресми статистика тіркелмеген некеде дүниеге келген балалардың есебін жүргізбейді. 

Қазақстандық отбасылар туралы Ұлттық баяндама осыдан бірер жыл бұрын Қазақстандық қоғамдық даму институты арқылы жүргізілген. Көлемді зерттеуге сәйкес, көпбалалы отбасындағы ауызбіршіліктің басты себебі жұбайлар арасындағы махаббат, өзара түсіністік пен келісім екені анық болған. Ал материалдық игілік пен бала туу көрсеткіші аз пайызды құраған. 

Сонымен қатар бізде Отбасы институтын зерттеу орталығы да бар. Ал оның жұмысы бірнеше бағытқа бөлінген.

Орталық бірнеше әдістемелік құралдарды әзірледі: тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарына арналған дағдарыс орталықтарының үздік практикалары бойынша; жастарды отбасылық өмірге дайындау бойынша; агрессорлармен жұмыс бойынша; тұрмыстық зорлық-зомбылықты болдырмау жөніндегі ақпараттық анықтамалық-нұсқаулық. Біздің орталықтың қызметі қоғамдық отбасы институтын нығайтуға, отбасылық құндылықтарды, отбасы мен некенің маңыздылығын қолдауға және дамытуға бағытталған. Өйткені отбасын құрып қана қоймай, сенім, шыдамдылық, түсіністік пен өзара қолдауға негізделген бүкіл әлемді қалыптастыру маңызды, – дейді Отбасы институтын зерттеу орталығының жетекшісі Айгүл Рақышева.

Отбасы жайлы сөз болғанда, отбасылық денсаулық туралы да айта кеткен жөн. Себебі дамыған елдерде отбасылық денсаулық жай ең бірінші кезекте. Еуропа елдерінде жыныстық және репродуктивті денсаулықты қорғау жөніндегі шараларды іске асыру мақсатында ДДҰ «Еуропада 2030 жылға дейінгі кезеңге тұрақты даму саласындағы күн тәртібін орындауды қолдау үшін жыныстық және репродуктивті денсаулықты қорғау жөніндегі іс-қимыл жоспары – ешкімді назардан тыс қалдырмау» жоспары әзірленіп, іске асырылып отыр. 

Іс-қимыл жоспары шеңберінде ЕО-ға мүше 33 мемлекет (85%) сауалнамаға қатысқандардың 39-ы гендерлік зорлық-зомбылыққа қарсы күрес жөніндегі ұлттық стратегияларды әзірлеп, іске асыруда. Сондай-ақ 33 мүше мемлекетте ұлттық нормативтік құжаттар бар, ал 35 мүше мемлекетте (90%) гендерлік зорлық-зомбылық проблемасына қарсы күрестің әртүрлі аспектілерін көрсететін ұлттық хаттамалар немесе басшылықтар бар. 24 ел (62%) зорлық-зомбылыққа ұшыраған әйелдерге қызмет көрсететін медицина мамандары арасында іскерлікті, дағдыларды дамыту және көзқарастарды қалыптастыру бойынша оқу бағдарламасын әзірледі. 

Ал сарапшы А. Рақышеваның пікірінше, бізде балалы болу мәселесі отбасы құндылықтары тақырыбындағы ең өзекті дүние саналады.

Бүгінгі таңда Қазақстанда отбасылық саясат мемлекеттің басты басымдығы және отбасын нығайту мен қазақстандықтардың әл-ауқаты бойынша жүйелі және кешенді жұмыс жолға қойылған. Көпбалалы отбасылардың жағдайы мен дамуын зерттеу бойынша әлеуметтік зерттеулер көрсеткендей, көпбалалы қазақстандық ата-аналардың көпшілігі отбасын өмірдің мәні деп санайды. Респонденттердің 75,1% осындай жауап берді, – дейді ол.

Осы ретте Халықаралық отбасы күніне орай «Азаматтарға арналған үкімет» Мемлекеттік корпорациясы 2025 жылдың қаңтар-мамыр айларындағы тіркелген некелер мен дүниеге келген сәбилер саны бойынша еліміздің үздік 5 өңірінің көрсеткішін ұсынады.

Жылдың алғашқы төрт айында Қазақстанда 144 234 сәби дүниеге келіп, 36 818 жұп некеге тұрған.