Түркістан облысындағы отбасылық құндылықтар: дәстүр мен заманауи даму үрдістері

Отбасының дәстүрлі рөлі

Қазақ халқы үшін отбасы – тек әлеуметтік институт емес, ол – ұрпақ жалғастығының, адамгершіліктің, ұлттық болмыстың мектебі. Түркістан облысының ауылдық жерлерінде әлі күнге дейін дәстүрлі үлкен отбасы үлгісі сақталған. Мұнда әке – отбасының тірегі, шешім қабылдаушы тұлға болса, ана – шаңырақтың берекесін келтіретін, бала тәрбиесінің негізін қалайтын жан.

Ата-әже тәрбиесінің ықпалы аймақта ерекше. Әсіресе ауылды жерлерде немерелерін ата-әжесі бағып-қағу дәстүрі кең тараған. Бұл балалардың салт-дәстүрді, ұлттық ән-күйді, жыр-дастандарды бойына сіңіріп өсуіне септігін тигізеді.

Қазіргі заманның әсері

Заманауи қоғамдағы жаһандану процесі, урбанизация, ақпараттық технологиялардың дамуы Түркістан облысындағы отбасы құрылымына да өзгеріс әкелуде. Қала халқының көбеюі, жастардың еңбек миграциясы, шетелдік мәдениет ықпалы отбасылық құндылықтарға да әсер етуде.

Жас отбасылардың көпшілігі жеке шаңырақ құруға тырысып, көпбалалы әулеттен бөлек өмір сүруді қалайды. Бұл дәстүрлі “әулеттік өмір салтына” қарағанда өзгеше. Сонымен қатар жастар арасында гендерлік теңдік, ерлі-зайыптылардың бірлескен қаржылық жауапкершілігі, балалардың еркін тәрбиесі секілді заманауи қағидаттар орнығып келеді.

Мемлекеттік деңгейдегі қолдау

Түркістан облысында отбасы институтын қолдау мақсатында мемлекеттік бағдарламалар жүзеге асырылуда. “Әлеуметтік кодекс”, “Балалы отбасыларды қолдау” жобалары аясында аймақтағы көпбалалы және аз қамтылған жанұяларға әлеуметтік жәрдемақылар төленуде.

2024 жылы облыс бойынша 200 мыңнан астам отбасыға атаулы әлеуметтік көмек көрсетілгені туралы облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру басқармасы хабарлады. Әсіресе көпбалалы аналарға тұрғын үй беру, жеңілдетілген ипотекалық бағдарламалар, балаларға тегін қосымша білім беру жобалары іске асырылып жатыр.

Сонымен бірге, Түркістан облысының мектептерінде “Отбасылық тәрбие” факультативтері енгізіліп, оқушыларға ұлттық салт-дәстүр негізінде тәлім-тәрбие беру қолға алынған.

Жаңалықтар мен өзекті оқиғалар

2025 жылдың көктемінде Түркістан қаласында “Отбасы құндылықтары – ұлт болашағы” атты республикалық форум өтті. Онда қоғам қайраткерлері, педагогтар мен психологтар қазіргі отбасының рөлін талқылап, жастардың некеге көзқарасы, ажырасу деңгейі мен бала тәрбиесі туралы мәселелерді көтерді.

Шардара ауданында “Әке мектебі” атты жаңа жоба іске қосылды. Бұл бастама әкелердің бала тәрбиесіне белсене араласуын арттыруға бағытталған. Жоба аясында спорттық жарыстар, әке мен бала арасындағы бірлескен іс-шаралар ұйымдастырылуда.

Созақ ауданында әйелдер кәсіпкерлігін дамыту орталығы ашылып, онда көпбалалы аналарға кәсіпкерлік негіздері үйретілуде. Мұндай шаралар отбасылардың қаржылық тұрақтылығын нығайтуға ықпал етеді.

Ордабасы ауданында мектеп оқушылары арасында “Отбасы – алтын қазынам” атты шығармашылық байқау ұйымдастырылып, жасөспірімдер өз шығармаларында отбасының маңызын дәріптеді.

Әлеуметтік мәселелер

Дегенмен, Түркістан облысында отбасылық құндылықтарға кері әсерін тигізіп отырған факторлар да бар. Соңғы жылдары статистика бойынша аймақтағы ажырасу деңгейі өсіп отыр. Бұған тұрмыстық қиындықтар, жастардың отбасылық өмірге дайын еместігі, миграциялық үрдістер себеп болуда.

Тағы бір өзекті мәселе – балалар тәрбиесіне байланысты. Кейбір ата-аналардың шетелге жұмысқа кетіп, балаларын ата-әжесіне немесе туыстарына қалдыру жағдайлары да кездеседі. Бұл жасөспірімдердің әлеуметтік бейімделуіне әсерін тигізуде.

Діни және рухани құндылықтар

Түркістан – Қазақстанның рухани орталығы. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі, тарихи мешіттер мен медреселер отбасы құндылықтарын дәріптеуде маңызды орын алады. Діни басқарманың жергілікті өкілдіктері жастарға арналған дәрістер өткізіп, отбасы құндылықтарын ислам діні тұрғысынан түсіндіруде.

Имамдар мен дінтанушылардың пікірінше, неке – қасиетті құндылық, ал ерлі-зайыптылардың сыйластығы – қоғамдағы тұрақтылықтың кепілі.

Түркістан облысындағы отбасылық құндылықтар – ұлттық болмыстың, мәдени мұраның, рухани дамудың өзегі. Қазіргі заманның әсеріне қарамастан, өңір халқы отбасының мәнін жоймай, керісінше жаңа дәуірге бейімдеуде. Мемлекеттік бағдарламалар, қоғамдық бастамалар мен білім беру жүйесі арқылы отбасы институты нығайып келеді.

Болашақта Түркістан облысында отбасы құндылықтарын дәріптеу бағытындағы бастамалар күшейіп, жастардың ұлттық тәрбиеге негізделген жаңа өмірлік көзқарастары қалыптасатынына сенім мол.

Айта кетелік, бүгін Түркістанда облыстық «Мерейлі отбасы – 2023» ұлттық конкурсы өтті. Елімізде ерекше сипатқа ие болып, дәстүрлі бағытта өткізіліп жатқан конкурс жеңімпаздарын Түркістан облысы әкімінің орынбасары Бейсенбай Тәжібаев құттықтап, жеңімпаздарға облыс әкімі Дархан Сатыбалдының алғыс хатын табыстады.

Жалпы конкурсқа 143 отбасы өтінім берген. Аудан, қалалық деңгейде ұйымдастырылған байқаудың алғашқы кезеңінде 31 отбасы жеңімпаз атанды. Ал бүгін жанұядағы жарасымдылық пен өзіндік қарым-қабілеттерімен ерекшеленіп, ұрпақтар сабақтастығының қайталанбас үлгісін көрсеткен 6 үздік отбасы жүзден жүйрік шығып, «Мерейлі отбасы – 2023» ұлттық конкурсының облыстық кезеңінде топ жарды

Конкурс қорытындысына сәйкес І орынды Абилдаевтар отбасы (Төлеби ауданы), ІІ орынды Айтбаевтар отбасы (Түлкібас ауданы) мен Бейсенбаевтар отбасы (Түркістан қаласы), ІІІ орынды Смайловтар отбасы (Қазығұрт ауданы), Ақжаровтар отбасы (Шардара ауданы), Ергешовтар отбасы (Сарыағаш ауданы) иеленді.

«Мерейлі отбасы» ұлттық конкурсы 10 жылдан бері республикалық деңгейде тұрақты түрде өткізіліп келеді. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев отбасылық құндылықтарды нығайтудың маңыздылығына ерекше назар аударып отырғандығы белгілі. Себебі қазақ халқы үшін отбасы деген қасиетті ұғым, қастерлі құндылық. Адам баласына берілетін тәрбиенің ең негізі осы отбасында қалыптасады. Бұл талайды қанаттандырып, талай адамға алтын бесік болған киелі шаңырақ.

Айта кетейік, Түркістан облыстық «Жастар ресурстық орталығының» КММ-нің ұйымдастыруымен өткен шараның мақсаты – отбасы институтын, адамгершілікті руханиятты нығайту, жауапты ерлі-зайыптылықтың маңызын тану, ата-аналардың бала тәрбиелеудегі жауапкершілігін арттыру, отбасылық құндылықтарды, кәмелетке толған балаларының еңбекке қабілетсіз және егде жастағы ата-аналарына қамқорлығын дәріптеу және кеңінен насихаттау болып саналады.

Айта кетелік, 

Елімізде халық саны тығыз орналасқан Түркістан облысында 5 мыңнан аса отбасы баспана кезегінде тұр. Олардың басым көпшілігі - ауыл тұрғындары. Өзекті мәселені шешу үшін биылдан бастап шалғай аудан мен ауылдардан тұрғын үйлер салына бастады. Ал мереке қарсаңында жаңа баспана Ордабасы, Созақ, Шардара ауданы мен Кентау қаласында тапсырылды.

Темірлан ауылының тұрғыны Қарлығаш Игібаева көпбалалы ана ретінде үй кезегіне тіркелген. Алты баланы өмірге әкелген келіншек қазір отбасымен туыстарының үйін паналап отыр. Үй иелері қайта көшіп келсе, пәтер жалдауға тура келеді. Ал көпбалалы отбасыға пәтер табу қиын. 

Қарлығаш Игібаева, көпбалалы ана:

"Бір жолдасымның айлығымен үй де ала алмаймыз. Үй де сала алмаймыз".

Қазір Ордабасы ауданында 223 тұрғын баспана кезегінде тұр. Жуырда соның 12-не жаңа үйдің кілті табысталды. Су жаңа баспананың бірі сегіз баланың анасы Бағила Татаеваға берілді. Алтын алқасы бар ана жылдар бойы пәтер жалдап, күнелткенін айтады. Көшіп қонудың азабын тартқан отбасы мүшелері көп қиыншылықты да бастан өткізген. Ақыры жаңа баспанаға қол жеткізді.

Бағила Татаева, көпбалалы ана:

"Әйтеуір қиналып, жұмыс істеп, бала-шағамды өсірдім. Елу мың квартираға төлейміз. Жаңа жылға күшті сыйлық болды. Көшіп келеміз".

Ал шалғай орналасқан Созақ ауданында әлеуметтік тұрғыдан осал топтағы 48 отбасы баспаналы болып, оларға жаңа пәтердің кілті табысталды. Жаңа баспаналар су және жылу жүйелерімен қамтылып, тұрғындардың жайлы өмір сүруіне барлық жағдай жасалған.

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев тұрғындарды баспанамен қамту бағытындағы жұмысты жандандыруды тапсырған болатын. Осы бағытта Түркістан облысында жүйелі жұмыстар атқарылуда. Облыс әкімінің бірінші орынбасары Зұлпыхар Жолдасовтың айтуынша, тұрғын үй кезегінде тұрған азаматтарға арналған бағдарламалар үлкен қолдауға ие болып келеді. Мемлекет тарапынан ұсынылатын тұрғын үй сертификаттары да маңызды рөл атқарады. Осы ретте тұрғындарды үймен қамтамасыз ету мақсатында тұрғын үй құрылысын одан әрі дамыту және баспана қолжетімділігін арттыруға басымдық берілуде.

– Тұрғын үймен қамту өзекті мәселелердің бірі болып тұр. Жалпы, Түркістан облысы құрылғалы, яғни 2018-2024 жылдар аралығында 14 161 отбасы тұрғын үймен қамтылды. Оның ішінде, коммуналдық тұрғын үймен 7 567 отбасы, ал «7-20-25» және «Отбасы банк» бағдарламалары арқылы 6 594 отбасы ипотекалық тұрғын үймен қамтамасыз етілді. Осы жерде динамикаға қарайтын болсақ жылына шамамен коммуналдық тұрғын үй қорынан және түрлі ипотекалық бағдарламалар арқылы 2 200-ге жуық пәтер табысталуда. Өткен жылдың өзінде 1 174 коммуналдық тұрғын үймен және 977 ипотекалық тұрғын үймен қамтамасыз етілді. Бұл жұмыстар жүйелі түрде жалғасады, – деді Зұлпыхар Сансызбайұлы.

Одан бөлек, мемлекеттік қолдау арқылы азаматтар ипотекалық баспана алу мүмкіндігін жеңілдетіп, алғашқы жарнаны төлеу мәселесін де тиімді шешуге мүмкіндік алады. Тұрғын үй сертификаттары — бұл мемлекет тарапынан берілетін қаржылай көмек. Жергілікті өкілді органдар (мәслихаттар) осы сертификаттардың мөлшерін және оларды алу шарттарын анықтайды. Осылайша, әр өңірдің тұрғындары өз жергілікті бюджетіне сәйкес тұрғын үй сертификаттарын ала алады.

Тұрғын үй кезегінің айқын болуы үшін тұрақты түрде түгендеу жұмыстары жүргізілуде. Нәтижесінде, 2023 жылы 3 818 азамат, ал 2024 жылы 4 599 азамат тұрғын үй кезегінен белгілі бір сәйкессіздіктердің анықталуымен шығарылған. Тұрғын үй кезегі толық электронды форматта жүргізіледі. Сондай-ақ азаматтар үй кезегін «кезекте.кз» порталы арқылы кез келген уақытта көре алады.

Мониторинг жұмыстарының барысында көптеген кемшіліктер мен олқылықтар орын алған. Атап айтқанда, субсидия алып жатқан 5 мыңнан астам отбасыдан кемшіліктер анықталып, келісімшарттары қайта қалпына келтіру мүмкіндігінсіз тоқтатылды.

Айта кетейік, тұрғын үй кезегі заңға сәйкес жүргізіледі. Азаматтар өз кезегінен тыс пәтер алмайды немесе өзге адамның орнына өтініш бере алмайды. Заң талаптарына сәйкес, әр азамат өз кезегін күтіп, әділ негізде пәтер алу мүмкіндігіне ие болады. Бұл шаралар тұрғындардың сенімін арттырып, кезектің әділ түрде өтуін қамтамасыз етеді.

Бекзат Нарботаев, Шолаққорған ауылының тұрғыны:

Түнде үй беріліп жатыр деп хабар келді. Қуанышымызда шек жоқ.

Жаңа баспана Шардара мен Кентау қалаларының тұрғындарына да салтанатты түрде тапсырылды. Сонымен қатар өңірде бірқатар аудан-қалаларда арендалық және ипотекалық үйлер салынуда.