Түркістан облысының демографиясы: өсім мен өркендеудің аймақтық үлгісі

Халық саны және жалпы құрылым

2025 жылдың шілдесіндегі ресми дерекке сәйкес, Түркістан облысының халық саны 2,151 миллион адамға жетті. Оның ішінде 74,7%-ы ауылдық жерлерде, 25,3%-ы қалаларда тұрады. Бұл көрсеткіш өңірдің ауыл шаруашылығына бейімділігін және ауылдық инфрақұрылымның қаншалықты маңызды екенін айғақтайды.

Облыстағы халықтың жас құрылымы да ерекше: әрбір бесінші қазақстандық бала Түркістан өңірінде дүниеге келеді. Бұл – ел болашағы үшін үлкен демографиялық артықшылық. Жастардың басым үлесі еңбек нарығын жаңа күшпен толықтырып қана қоймай, мәдени, ғылыми және әлеуметтік тұрғыдан да жаңа серпін береді.

Табиғи өсім: тұрақты көшбасшылық

Қазақстанның өзге аймақтарымен салыстырғанда Түркістан облысында туу деңгейі ең жоғары. 2024 жылы мұнда 57 мыңнан астам бала дүниеге келген, ал 2025 жылдың алғашқы жартыжылдығында бұл көрсеткіш 23 391 бала болды. Қайтыс болғандар саны – небәрі 4 930 адам, нәтижесінде табиғи өсім 18 461 адамды құрады.

Бұл статистика Түркістан облысының тұрақты түрде халық санын арттырып келе жатқанын көрсетеді. Табиғи өсім жағынан өңір жыл сайын республикада алдыңғы қатарда тұр. Бұл – халықтың болашаққа сенімі мен жас отбасылардың бала сүйюге деген ұмтылысының дәлелі.

Әйелдер мен аналардың үлесі

Облыста 1,2 миллионға жуық әйел тұрады. Әйелдердің жалпы үлесі халықтың 49,2%-ын құрайды. Демек, облыстағы аналар мен қыз-келіншектер демографиялық өсімнің негізгі қозғаушы күші болып отыр.

Мемлекеттік бағдарламалар аясында көпбалалы аналарға, жалғызбасты әйелдерге және әлеуметтік осал топтарға арнайы қолдау шаралары жүзеге асырылуда. Түркістандағы отбасын қолдау орталықтары мен FSM Social мобильді қосымшасы аналардың әлеуметтік, психологиялық және құқықтық мәселелерін шешуге көмектесуде.

Көші-қон факторлары

2025 жылдың бірінші жартысында облыстан 22 мыңнан астам адам көшіп кеткен. Бұл – негізінен жастардың жұмыс, оқу және әлеуметтік инфрақұрылымға байланысты үлкен қалаларға қоныс аударуынан туындайтын құбылыс. Дегенмен, сыртқы көші-қон көрсеткіші оң нәтиже көрсетіп отыр: шетелден келгендер саны кеткендерден асып түсті.

Бұл тенденция өңірдің әлі де болса инфрақұрылымдық тұрғыдан дамуы қажет екенін айғақтайды. Дегенмен, табиғи өсімнің жоғары деңгейі көші-қоннан болатын шығынды толықтай өтеп отыр.

Өмір сүру ұзақтығы және денсаулық

Облыстағы орташа өмір сүру ұзақтығы – 74,9 жас, оның ішінде ерлер – 71,6 жас, әйелдер – 78,3 жас. Бұл көрсеткіш соңғы жылдары тұрақты өсім байқатып отыр. Ана мен бала денсаулығын жақсарту мақсатында перзентханалар жаңартылып, халықаралық ұйымдар қолдауымен “Baby-Friendly Hospital” стандарттары енгізілуде.

Ауыл мен қала демографиясының ерекшелігі

Облыс халқының үштен екісінен астамы ауылда тұратыны белгілі. Бұл ауыл шаруашылығының әлеуетін күшейтіп, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге үлкен мүмкіндік береді. Жастар ауылдан қалаға көшуге бейім болғанымен, жаңа жұмыс орындарын ашу, ауыл инфрақұрылымын жақсарту арқылы көші-қонды азайтуға болады.

Қалалардағы демографиялық өсім де жыл сайын қарқын алуда. Түркістан қаласы мен Кентау секілді орталықтарда тұрғындар саны артып, жаңа тұрғын үйлер мен әлеуметтік нысандар салынуда.

Болашаққа болжам және әлеует

Түркістан облысының демографиялық артықшылықтары:

Жас құрылым – жастардың үлесі басым;

Туу көрсеткіші – Қазақстан бойынша ең жоғары;

Табиғи өсім тұрақты;

Әйелдер санының басымдығы – аналардың белсенді демографиялық рөлі.

Осы артықшылықтар облыстың болашағына зор мүмкіндік береді. Демек, Түркістан алдағы жылдары Қазақстан халқының ең тығыз қоныстанған және ең жас аймағы болып қала береді.

Түркістан облысы – Қазақстан демографиясының локомотиві. Мұнда халық саны жылдан жылға өсіп, жастардың үлесі артып келеді. Бұл – елдің еңбек нарығына жаңа күш, экономикаға жаңа серпін, мәдениет пен руханиятқа жаңа тыныс береді.

Әрине, көші-қон мәселесі бар, бірақ табиғи өсімнің жоғары болуы өңірдің демографиялық әлеуетін сақтап отыр. Түркістанның тәжірибесі – демографиялық саясаттағы табысты үлгі. Ана мен балаға қолдау көрсету, ауылдық аймақтарды дамыту, жастарға жағдай жасау арқылы облыс Қазақстандағы демографиялық көшбасшылық орнын сақтап қана қоймай, оны жаңа деңгейге көтере алады.

Түркістан облысының демографиясы: өсім мен мүмкіндіктің белесі

Түркістан облысы – Қазақстанның демографиялық картасында ерекше орын алатын өңір. Жас құрамы, туу көрсеткіші және табиғи өсім жағынан республикада көш бастап тұрған өңір ретінде, оның әлеуеті мен қоғам алдындағы миссиясы ерекше маңызды.

Халық саны және құрылым: ауылды өңірлердің өнімі

Табиғи өсім: көшбасшы өңір

2025 жылдың алғашқы алты айында облыстағы табиғи өсім — 18 461 адам болды (2024 жылғы сәйкес кезеңдегі 21 506-ға қарағанда сәл төмен).

Осы аралықта туғандар саны — 23 391, қайтыс болғандар — 4 930 адам  .

Sputnik дерегіне сәйкес, табиғи өсім бойынша Түркістан облысы республикада алдыңғы орында тұр. Бірақ көші-қон салдарынан кей жерлерде республикалық өсім көрсеткіштері төмен болуы мүмкін .

Көші-қон динамикасы: теріс салдары бар өзгеріс

Ішкі көші-қон есебінен облыстағы таза көші-қон саны – –22 274 адам (сыртқы көші-қон жағынан +187 адам)  .

Бұл ретте Sputnik ақпарат көзінен алынған мәлімет бойынша, 2025 жылдың 1 маусымында облыстан шыққандар саны — 18 421 адам, ал табиғи өсім — 15 372 адам  .

Бұл деректер ауылдық жастардың қалаға немесе басқа өңірлерге көшуі мәселесін көрсеткенімен, табиғи өсімнің жоғары деңгейі жергілікті әлеуеттің етек алуына әсер етеді.

Әйелдер мен аналардың үлесі

Облыста 1 200 000-ге жуық әйел тұрады, бұл жалпы халықтың 49,2%-ын құрайды  .

Сонымен қатар, облыста 15 000-нан астам “Алтын алқа”, 43 000-нан астам “Күміс алқа” иегерлер бар — бұл көпбалалы аналардың өзіндік үлесін көрсетеді .

Әкімшілік-аумақтық сипат: жергілікті әлеует

Интернационалды Википедия мәліметіне сәйкес, өңірге 14 аудандар мен 3 қала (Түркістан, Арыс, Кентау) кіреді; жалпы халық саны 2 154 334 адам (2025, 1 қаңтар)  .

Түркістан қаласы да демографиялық өсуге үлес қосуда:

2024 жылы халық саны — 228 030 адам, бұл облыс халқының 10,6%-ын құраған  .

Қаладағы туғандар мен қайтыс болғандардың коэффициенттері: туу көрсеткіші — 28,16 (1000 адамға), өлім-жітім — 4,15, табиғи өсім — 24,01, яғни облыстық стандарттан жоғары  .

Позитивті трендтер мен болашақ әлеует

Облыс табиғи өсім жағынан көшбасшы.

Жастардың үлесі жоғары, әйелдердің саны тең және көпбалалы аналардың саны артып келеді.

Ауылдық жерлерде халықтың басым бөлігі тұрса да, қалада туу көрсеткіші жоғары және өсу қарқыны тұрақты — бұл өңірдің болашақ әлеуетін айқындайды.

Егер көші-қонды оңтайландыру шаралары қабылданса (инфрақұрылымды дамыту, жұмыс орындарын көбейту, жастарға жағдай жасау), облыстың демографиялық өсімі одан әрі нығая түседі.